وظایف زن و شوهر نسبت به هم یکدیگر چیست؟

احترام خاص از سوی شوهر به زن، تواضع زن در مقابل شوهر را به همراه دارد

اطاعت از شوهر و خود داری از نافرمانی او، از وظایف اولیۀ زن است. شکی نیست که غرض از اطاعت زن، فرمانبرداری او از شوهر است در اموری که مخالف احکام الهی نباشد و هر آنگاه که چنین فرمان و دستوری رسد، وظیفه، تخلف و یا به صورتی فرار از آن است. زیرا در همه حال حکم خداوند متعال بر حکم بشر مقدم است. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«اگر سجده کردن برای غیر خدا جایز بود، دستور می دادم تا زن در برابر شوهرش سجده کند.» و در جای دیگر می فرمایند:«زنی نمی تواند حق خدا را ادا کند مگر این که حق شوهرش را ادا کند.»

در نوشته های مختلف بارها بر این مطلب تأکید شده که دلیل برداشتهای نادرست (توسط برخی افراد جامعه) از دستوراتی که در دین به زن داده شده، وظایفی که بر عهده او گذاشته شده و در مجموع بسیاری از مواردی که به زن مربوط می شود، این است که این افراد ویژگیهای زن را با مرد یکسان تصور می کنند و هنوز نمی دانند که زن و مرد (هر چند از نظر انسانی و مسائل مربوط به انسانیت برابرند، اما) از نظر نیازها و سرمایه های درونی بسیار متفاوتند و بگذارید بگویم که سرمایه های درونی زنان بسیار بیشتر از مردان است و به همین دلیل هم هست که وظایف زن نسبت به شوهر بیشتر از وظایف شوهر نسبت به زن است و این طبیعی هم هست، چرا که هر که بامش بیش، برف ش بیشتر.
اما آنچه قرار است راجع به آن مختصری بحث کنیم، مهمترین وظایف زن و شوهر در مقابل یکدیگر است. از میان تمام حقوق و وظایفی که برای زن و شوهر می شناسیم، شاید بتوان مهمترین آنها را در این دو دسته حقوق متقابل خلاصه کرد:
۱- احترام شوهر به زن؛ تواضع زن در مقابل شوهر:
در برخی نوشته های پیشین ذکر شده که احترام زن و مرد در یک حد و اندازه نیست؛ زنان قابلیت احترام بیشتری دارند و جایگاهشان (نه از نظر انسانی، بلکه فقط به دلیل زن بودن) بسیار ویژه تر است؛ و این احترام خاص زن مسأله ای است که همه مردان (حتی اگر در سطوح پایینی از فرهنگ هم که باشند، تا حدی) در وجود خودشان حس می کنند.
زن کلا موجود ویژه ای است و نباید با مرد یکسان درنظر گرفته شود (نوشتن در این مورد فرصت کافی و جداگانه ای را می طلبد). زن موجودی با سرمایه ها و توانایی های منحصر به فرد است که یک مرد را خواهان داشتن همراهی چون او می کند. آنهایی که زن را نمی شناسند، وظایفی که به عهده زن گذاشته شده را نیز اشتباه تفسیر می کنند، چرا که فکر می کنند سرمایه های درون زنان به اندازه مردان است و با وجود شرایط یکسان، یکی مجبور به انجام وظیفه ای در مقابل دیگری شده؛ و هنوز نمی دانند که اگر چنین وظیفه ای به عهده زن است، قبلا توانایی ها و سرمایه های مربوط به انجام آن هم درون زن قرار داده شده است. اینها معمولا افرادی هستند که وظایفی چون تواضع زن در مقابل شوهر را می بینند، اما وظیفه ما به ازاء آن یعنی احترام بسیار به زن و جایگاه سطح بالای او را نادیده می گیرند؛ یا وقتی در مورد احترام زن نکته ای را می شوند، این احترام را هم سطح احترام معمولی به همه اقشار جامعه شامل مردان می شمارند و هنوز نمی دانند که اگر تواضع زن در مقابل شوهر واجب شده، به دلیل جایگاه ویژه تر زن و وجوب احترام خاص اوست و این دو در واقع نقطه مقابل یکدیگرند. هر چند که زنان و مردان مومن، منتظر نیستند که طرف مقابل وظیفه اش را به خوبی انجام دهد تا آنها هم انجام وظیفه کنند. بلکه یک زن مومن خودش جایگاه بالای خود و سرمایه هایش برای متواضع بودن در مقابل شوهر را می شناسد و صرفنظر از اینکه شوهرش فهم درک جایگاه ویژه او را داشته یا نه، در مقابل شوهر خود متواضع است.
اولین چیزی که زن به طور خاص نیاز دارد، احترام بسیار ویژه از سوی شوهر است. اگر شوهر جایگاه خاص زن را بشناسد (نه در حد یک احترام معمولی، بلکه بسیار ویژه تر) و با شکوه و تحسین به این آفریده خدا بنگرد (هر چند که جز مردان با ایمان نمی توانند چنین نگاهی به زن داشته باشند)، زن- حتی اگر در سطح بالایی از انسانیت نباشد- هم به طور طبیعی در مقابل شوهر تواضع از خود نشان می دهد. یعنی احترام خاص از سوی شوهر به زن، تواضع زن در مقابل شوهر را به همراه دارد و این کار برای زنان سخت نیست، بلکه سرمایه اش در وجود زن موجود است، به طوری که بدون اینکه چیزی از زن کم شود (با توجه به جایگاه ویژه اش) خودش این تواضع در مقابل شوهر را به طور فطری و طبیعی انجام می دهد. در مقابل، مرد به این تواضع زنش نیاز دارد. در واقع زن به همان اندازه که باید در مقابل نامحرم متکبّر باشد*، لازم است در مقابل شوهر خود متواضع باشد.

در این زمینه می توان به بخشی از سخنان حجت الاسلام و المسلمین روحانی- امام جمعه بابل- اشاره کرد (که در واقع تفسیر سخن حضرت امام علی علیه السلام در مورد تکبّر زن است):زن نامحرم باید در مقابل مرد نامحرم متکبرانه قدم بردارد، متکبرانه سخن بگوید، متکبرانه نگاه کند و متکبرانه معاشرت کند. این جاست که صفت تکبر برای این زن در رابطه با نامحرمان صفت پسندیده ای است….
۲- دسته دوم از وظایف را بگذارید از زبان آقای پناهیان اشاره کنیم؛ ایشان این مورد را به این شکل می گویند:
مردان اطاعت و زنان محبت می خواهند. آقایان دل خانمها را نشکنند، خانمها غرور مرد را نشکنند.
در اینجا لازمه توضیحی داده بشه (با توجه به اینکه خودم عده زیادی از خانمها رو دیدم که با این اصطلاح “اطاعت از شوهر” مشکل دارند و در اثر یک سوء تفاهم بهشون برمی خوره)، لازم به ذکره که این کلمه “اطاعت”، متفاوت از اون چیزیه که ما تو فارسی و عرف روزمره استفاده می کنیم که معنیش رو همه مون خوب می دونیم. اما در روابط بین زن و شوهر به هیچ وجه اون معنا و مفهوم منظور نیست. بلکه این اطاعت فقط یعنی:انجام آنچه شوهر از زن میخواهد (که منظور از این همه توصیه ای که در اسلام در این زمینه شده هم همینه). این اصطلاح (که اصطلاح صحیحی هم هست و معناش برای افراد کاملا عاقل و فهیم با توجه به مورد کاربردش واضحه) شاید در عربی مفهومش برای عموم مخاطبان مشخص باشه، اما تو فارسی طور دیگه ای باید به مخاطب فهمونده بشه… ما کجا تو فارسی و صحبتهای عرفی به این اطاعت میگیم؟ چرا وقتی یک لغت عربی رو به فارسی برمی گردونند، ترجمه مناسب مردم فارس زبان رو براش نمیذارند یا حداقل تفسیر صحیحش رو به همه یاد نمیدن؟ آیا واقعا نمی دونند که معنای اطاعت در فارسی چیزی جز آنچه مورد نظر این اصطلاح در روابط بین زن و شوهر است، می باشد و چه بسا معنای مورد نظر اسلام رو خوب برای برخی مردم عادی نرساند؟! زبان حال خیلی از خانمهایی که با این کلمه مسأله دارند، اینه که (به شوهرشون میگن):ما هر کاری تو بخوای، برات انجام میدیم، اما اسم این کار رو اطاعت نمیذاریم (درسته تو عربی اطاعت گفته میشه و معنیش هم قابل درکه، اما تو فارسی چنین مفهومی رو حداقل برای برخی عامه مردم نمی رسونه… مسلما این کلمه، اصطلاح به جا و درستیه، اما وقتی معنی اش هم توسط مخاطب درست برداشت بشه. حال آنکه در بین عموم مردم هستند کسانی که لازمه این اصطلاح براشون تبیین بشه تا بفهمند این متمایز از اون چیزیه که اونا در سایر موارد از کلمه اطاعت برداشت می کنند)
به خاطر اینکه ما تو عرف روزمره خودمون اطاعت رو به معنی محض و خاص کلمه (همون که همه باهاش آشنا هستند و لازم به توضیح بیشتر نیست) می دونیم. در حالیکه – نمی دونم بگم در زبان عربی یا در مورد این اصطلاح خاص….- به معنی دیگریه… مثلا اگر سر سفره نشستید و شما از برادرتون میخواید که نمکدون رو بده و اون به شما میدش، در این اصطلاح گفته میشه:شما دستور دادید و برادرتون اطاعت کرد. درحالیکه در زبان فارسی و عرف روزمره ما، به هیچ وجه چنین کاری دستور و اطاعت معنا نمیشه. بلکه برادر شما فقط کاری که شما خواستید رو انجام داده) در اینجا هم همینطوره. این اطاعت که در این مورد خاص اومده، فقط به معنی انجام دادن اون چیزی ست که شوهر میخواد؛ و اون هم به دلیل نیازهای فراوان مَرده. چون از نظر روانشناسی مرد (شوهر) مدام باید از زن بخواهد که کاری انجام بشه اما زنان به طور طبیعی چنین حالتی برای درخواست های مکرر از شوهر رو ندارند (که اگر داشتند، به مردان هم گفته می شد که حرف زنان را گوش کنند.) اما نیاز شوهر به زن (از جنبه های مختلف) بسیار بسیار زیاد است و شوهر باید مدام کاری را به زنش بگوید که انجام دهد و این جزء نیازهای اوست که اگر زن آنها را تأمین نکند، به او ظلم کرده است.
زنی که با گفته ها و خواسته های شوهرش مخالفت می کند، در واقع او را از درون می شکند و نابود می کند که این ظلم بزرگی است. ضمنا این عدم مخالفت با گفته های شوهر، حالت فطری زن است، به ویژه هنگامی که شوهر هم به وظیفه مابه ازاء آن عمل کند (که اگر نکند، زنان مومن باز هم وظیفه خود را در مقابل او انجام می دهند). نکته مهم اینکه زن به دلیل قدرت روحی بالا و توانایی ها و سرمایه های درونی بسیار، به راحتی توانایی انجام کارهایی که شوهر از او می خواهد را دارد و اگر انجام ندهد، به شوهر ظلم کرده و این که اصطلاحا اطاعت نامیده می شود، از آن نوعی نیست که بعضی خانمها فکر کنند چیزی به شوهر اضافه می کند، نه. این “عدم مخالفت با خواسته شوهر”، جزء نیازهای شوهر است و فقط نیاز او بدین وسیله تأمین شده و احساس آرامش به او دست می دهد.
علاوه بر این قبیل خانمها، مثل اینکه- تا جایی که گاهی برخورد کردم- برخی از آقایون (از همون دسته که هنوز نمی دونند سرمایه های زن با مرد متفاوته) از این اصطلاح حس و حال خوبی بهشون دست میده و معناش رو طور دیگه ای (که برخی خانمها رو ناراحت می کنه) برداشت می کنند. که به این عده باید گفت شما هنوز زن و جایگاه ویژه اش و توانایی هاش رو نمی شناسید و مرد رو هم که سراسر نیاز به زن هست نمی شناسید. واقعا واژه شوهر داری باید حالا حالاها روش بحث بشه، چرا که در یک کلام می توان گفت به سرمایه های عظیم زن در برآوردن نیازهای شوهر اشاره داره. اگر بحث زیاد طولانی نمیشد، در این مورد صحبت می کردیم که زن کلا برای مرد (شوهر) کمکه. زن قرار نیست در زندگی مشترک به چیز خاصی برسه (به طور کلی و در مقایسه با مرد میگم البته)، و فقط باید جایگاهش توسط شوهر شناخته بشه و مورد قدردانی قرار بگیره….؛ این مرده که قراره نیازهای بسیار زیاد و مختلفش با ازدواج تأمین بشه تا بتونه هر چه بهتر مسیر کمالش رو طی کنه. همونطور که گفتم، این بحث از این موضوع خارجه و همین اشاره کافیه. فقط این اشاره رو کردم چون بعضی خانمها فکر می کنند با این قبیل وظایفی که به عهده شون گذاشته شده، چقدر بیچاره! هستند! و برخی آقایون فکر می کنند چقدر خوش به حالشون شده! که هر دو گروه اشتباه می کنند. چرا که جایگاه زن و سرمایه های درونی او بیشتر از این حرفهاست و همانطور که گفته شد:هر که بامش بیش، برفش بیشتر….
باز هم به توضیح آقای پناهیان در این رابطه اشاره کنیم که:اینکه ما در آن رابطهٔ زن و مرد در خانواده می گوییم خانم ها مواظب باشند غرور مرد را نشکنند به خاطر این است که خیلی راحت می توانند بشکنند، در این رابطه مدیریت دارند، این مدیریت را یک ذرّه بد اعمال بکنند این مرد را داغونش می کنند. در حالیکه در خانه دیگر داغون کردن و این شیوهٔ مدیریت اعمال کردن باید گذاشته بشود کنار، یک شیوهٔ زیباتری باید اتخاذ بشود که بحثش متفاوت است.
* نکته آخر اینکه به شخصه مایلم نظر کارشناسان امر و سخنرانان مربوطه رو در زمینه آنچه گفته شد بدونم….؛ خوبه که این مسأله به گوششون رسونده بشه که این اصطلاح رو برای خانمها باز کنند و معنای مورد نظر اسلام رو درست برای عامه مردم توضیح بدهند (در واقع باید ترجمه قابل فهمی از آنچه در زبان عربی آمده، برای مردم دیگر زبانها صورت بگیرد یا بتوانند مفهوم واقعی اش را به همه بفهمانند)، چون مسلماً منظور اون چیزی نیست که ما از معنای محض کلمه اطاعت که در صحبتهای روزمره رایج باهاش سر و کار داریم، برداشت می کنیم؛ چرا که همونطور که گفتم، خیلی از خانمها رو می شناسم که با این کلمه مشکل دارند؛ در حالیکه چه بسا خودشون هیچ وقت تو زندگی با خواسته های شوهرشون مخالفت نکرده باشند؛ و مسلما وقتی که منظور از این اصلاح براشون روشن بشه یا با کلمه جایگزینی ترجمه بشه، بهتر به این نیاز شوهر خود پاسخ می گویند.