مروری بر هنر منبت کاری در ایران

مواردی مفید در مورد هنر منبت کاری یادگار چند هزار ساله….

منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب .کلمه ی منبت به معنی کنده کاری روی چوب می باشد و منبت کار کسی است که روی چوب عمل کنده کاری را انجام می دهد.
منبت کاری در ایران پیشینه ای بسیار طولانی دارد و یادگاری از دوران گذشته می باشد. باستان شناسان و مورخان تاریخ ، استفاده از چوب برای ساخت خانه ها را در ایران مربوط  به ۴۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح دانسته اند که مقارن با عصر حجر و دورانی که بومی ها قبل از مهاجرت آریایی ها در ایرن زندگی می کردند، می دانند.

هنر منبت کاری در ایران

قطعات چوبی در یکی از مقبره های شهرستان فسا، در استان فارس، به دست آمده که مربوط به ۵۰۰۰ سال قبل بوده و نشان دهنده ی این است که ایرانیان باستان از چوب برای ساخت ابزارهای مختلف استفاده می کرده اند.
با توجه به دو قطعه از یک منبر ساخته ی قرن ۱۲ میلادی که مربوط به اواخر دوره ی سلجوقیان است و هم  اینک در موزه  نگهداری می شود ، درمی یابیم که تزئین چوب با گل و بوته های برجسته و فرو رفته (شبیه به منبت امروزی) رواج داشته است. آثار صنعت منبت  کاری در دوره ی چنگیز و تیمور نسبتاً بیشتر است و نقوش ایرانی و طرح های چینی فراوانی به چشم می خورد، از آثار این دوره می توان منبر مسجد نائین به تاریخ سال ۷۱۱ هجری قمری و مرقد حضرت عبدالعظیم در شهرری  را نام برد که   با اشکال هندسی و برگ های مدور تزئین شده است .

آثار قدیمی منبت کاری

در عصر تیموریان شیوه ی منبت کاران دوره ی مغول ها ادامه یافت و از نمونه های خوب این دوره ” دو لنگه ی در ” متعلق به نیمه های دوم قرن پانزدهم میلادی (قرن ۹ هجری قمری) است که در موزه متروپولیتن نگاهداری می شود.ر دوره ی زندیه و قاجار، منبت کاری رو به انحطاط رفت و ساختن درهای منبت و قطعات بزرگ ، جای خود را به قطعات کوچکتر مانند رحل قرآن و قاب آئینه داد.
در حال حاضر منبت کاری در گوشه و کنار ایران رواج دارد و می توان گفت که در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، آباده، شاهرود و … نسبتاً منبت کاری بیشتر انجام می شود. طرح های اصیل ایرانی شامل اسلیمی ها، ختایی، گل و بوته، گل و مرغ و … می باشد که تدریجاً انواع طرح های خارجی مانند گوشواره ای، فرشته ای و … جای آن ها را می گیرند.