علائم بیماری آنفلوانزای پرندگان و راه درمان آن

در واقع، آنفلوانزای پرندگان در گروه بیماری های نوع A است که خود در پرندگان به دو گروه ۱- ویروس های آنفلوانزا با بیماری های زایی بالا (فوق حاد) و ۲- ویروس های آنفلوانزا با بیماری زایی پایین (غیرفوق حاد) تقسیم می شود. منبع بروز و شیوع هر دو نوع این ویروس ها پرندگان آبزی مانند اردک، غاز و قو هستند. پرندگان مهاجر با عبور از مرزهای کشورهای مختلف این ویروس خطرناک را جا بجا می کنند. البته علت های دیگری مانند قاچاق، خرید و فروش و تجارت نیز در شیوع این بیماری تاثیرگذار است.

در ادامه پای صحبت های دکتر دامپزشک، اپیدمیولوژیست نشستیم تا برایمان از شروع، پیشگیری و درمان بیماری بگوید.

آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بیماری ای است که مشکلات اقتصادی، بهداشت عمومی، اجتماعی و سیاسی ایجاد می کند. در بحث اقتصادی می توان گفت، ماکیانی (بوقلمون، مرغ و خروس) که به این ویروس آلوده شوند، صددرصد تلف می شوند و به همین علت سازمان جهانی بهداشت به دنبال ریشه کنی این ویروس تنها راه معدوم سازی را توصیه می کند. از طرفی، از بین بردن طیور می تواند خسارات زیادی به اقتصاد تحمیل کند. از دیگر مشکلات اجتماعی ناشی از شیوع ویروس، بیکار شدن افراد است که زندگی آنها و خانواده هایشان را تحت تاثیر قرار می دهد.

 

مشکلات سیاسی که بر اثر آنفلوانزای حاد پرندگان گریبان دولت را می گیرد، شامل قطع صادرات است، اما مهم ترین مشکل ایجادشده در بعد بهداشت عمومی است که با جان افراد در ارتباط است. این ویروس سالانه در جهان باعث مرگ ومیر تعدادی از انسان ها می شود. از سال ۱۹۹۶ میلادی که اولین بار ویروس H1A1 در کشور چین با جدا شدن از یک غاز متولد شد، هر ساله تلفاتی به دنبال دارد. هرچند خسارت اقتصادی ناشی از بیماری بسیار بالاست، اما علت اصلی نگرانی از این ویروس تلفات انسانی است.

مهم ترین علت شیوع این ویروس، پرندگان مهاجر است. معمولا در مناطق شمالی کشور به علت تراکم پرندگان، طیور خانگی کنار پرندگان مهاجر قرار می گیرند و ویروس به سرعت پخش می شود. متاسفانه به علت شکار پرندگان مهاجر و عرضه آنها در بازارها، به خصوص در بازارهای بزرگ محلی جویبار و فریدون کنار در استان مازندران راه برای ورود آلودگی ها به منطقه بازمی شود. از طرفی، برخی شکارچیان از شیوه صید «شکار با غاز» استفاده می کنند. در این روش آنها غازهایی را تربیت می کنند تا با تولید صدا به نشستن پرندگان مهاجر روی تور کمک کنند. این شیوه شکار نیز از علل اصلی انتقال ویروس از پرندگان مهاجر به طیور بومی است. ما در کشور ۱۰۵ بازار فروش پرنده زنده داریم که حدود ۵۵ عدد از آنها در استان های شمالی اند که بیشتر آنها در فصول پاییز و زمستان محل فروش پرنده های مهاجر می شوند و راه انتقال اصلی ویروس نیز هستند.

پس این ویروس به راحتی بین واحدهای طیور نیز پخش می شود؟
بله؛ البته در واحدهای صنعتی بیشتر طیور به وسیله وسایل نقلیه آلوده، کودهایی که در مرغداری انتقال پیدا می کنند و ماشین هایی که مسوول تحویل گرفتن تخم مرغ ها هستند یا وظیفه رساندن دان به ماکیان را دارند، آلوده می شوند. واقعیت این است که در مرغداری ها این ویروس بیشتر به صورت مکانیکی منتقل می شود. کارگران یا حتی مدیرانی که در مرغداری ها فعالیت دارند، معمولا در تماس با مرغ و خروس های خانگی در محل زندگی شخصی شان قرار دارند و می توانند ویروس را منتقل کنند. گاهی هم دیده می شود ویروس با قرار گرفتن و ورود پرنده آلوده به واحدها انتقال می یابد. توصیه مهم به روستاییان عزیز این است که سعی کنند در این فصول پرنده جدیدی خریداری نکنند و اگر در شرایطی مجبور به خرید پرنده شدند، آن را تا ۲۱ روز در محل جدا نگهداری کنند و بعد در معرض تماس دیگر طیور و پرندگان قرار دهند. به راحتی می توان در گوشه ای از حیاط این کار را انجام داد تا در صورتی که مرگ ومیر در آنها اتفاق افتاد از بیمار شدن دیگر طیور پیشگیری شود.

همان طور که ابتدا اشاره کردم، این بیماری حاد است و به سرعت باعث تلفات پرندگان می شود. جز در مواردی در پرندگانی مانند غاز و اردک بالغ که ممکن است بیماری نشانه ای نداشته باشد، در دیگر پرندگان تلفات مهم ترین نشانه بروز بیماری است. در روستاها برای پیشگیری از شیوع گسترده بیماری با کشته شدن تنها یکی از ماکیان باید تا شعاع یک کیلومتری همه پرندگان معدوم شوند. در محیط های روستایی ارتباطات بین مردم نیز بیشتر است و به همین دلیل باید معدوم کردن ماکیان جدی گرفته شود. اقدامات پیشگیرانه در اولین نقطه و اولین باری که در این فصول بیماری دیده می شود، نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری دارد. اگر خانواده ها تلفات را به دامداری گزارش دهند، با معدوم کردن تعداد انگشت شماری از مناطق بقیه طیور خانگی جان سالم به درمی برند و بیماری خانه به خانه تا فراگیری کل کشور گسترش نمی یابد.

آیا نهاد یا سازمانی شیوع بیماری را در روستاها رصد می کند؟
این بیماری سالی یک بار بروز پیدا می کند و سازمان دامپزشکی در حد توان خود براساس دستورالعمل های بین المللی مناطقی را مشخص و بررسی می کند، اما راه درست که به پیشگیری شیوع بیماری آنفلوانزای فوق حاد با هزینه کمتر کمک می کند، این است که خانواده اواخر شهریور ماه هرگونه تلفات را به سرعت به سازمان دامپزشکی کشور اطلاع دهند. این کار درنهایت به نفع خود خانواده ها خواهد بود.

بله، آنفلوانزای فوق حاد از طریق لاشه و حتی ابزاری که در ارتباط با پرنده بیمار بوده یا کفش و لباس انسان هایی که با آنها در تماس بودند نیز منتقل می شود. در طیور اهلی لاشه آلوده معمولا ظاهر متفاوتی پیدا می کند و کمی سیاه و بدشکل می شود، اما گوشت های آلوده در پرنده های وحشی ظاهر متفاوتی با گوشت های سالم ندارند و جز با نمونه برداری در آزمایشگاه نمی توان تشخیص داد که کدام گوشت محتوی ویروس است. به همین دلیل به همه هموطنان توصیه می کنم حتما از فروشگاه های مجاز گوشت بخرند. واحدهایی که مجوز دارند با اطمینان زیادی گوشت سالم به بازار عرضه می کنند. البته این ویروس نسبت به دما حساس است و حتی اگر گوشتی آلوده باشد، با طبخ در دمای بالای ۵۰ درجه سانتی گراد کشته می شود. در مورد تخم مرغ نیز سازمان دامپزشکی با دیدن کوچک ترین نشانه از بیماری تخم مرغ ها را معدوم می کند. به همین دلیل می توان این اطمینان را به مردم داد که تخم مرغ های بازار همه سالم هستند، مگر در موارد بسیار نادری که مرغداری متخلفی وجود داشته باشد. در صورتی که نسبت به سالم بودن تخم مرغ مشکوک هستید، آن را خوب بجوشانید و سپس میل کنید.

چه بلایی سر لاشه های بیمار می آید؟ آیا باید نسبت به ویروس موجود در آنها نیز نگران باشیم؟
اگر لاشه به شکلی درست معدوم شود، مشکلی ایجاد نمی کند. کارشناسان دامپزشکی لاشه ها را به شیوه بهداشتی خاک می کنند. آنها لاشه ها را در گونی قرار می دهند، آن را به خوبی پلمپ و چاله ای را تعبیه می کنند که با قرار دادن گونی حداقل نیم متر خاک روی آن را بپوشاند. ابتدا زیرش را با آهک پر می کنند و گونی لاشه را در آن قرار می دهند و دوباره رویش را با آهک پوشش می دهند. محلی هم که پرنده در آن زندگی می کرده به خوبی ضدعفونی می کنند. با این کار خطر انتقال ویروس از بین می رود.
چند نکته
مرغی که مغزپخت می شود، بیمارتان نمی کند؛ حتی اگر آلوده باشد!
هر سال تعدادی از ویروس های آنفلوانزا در حال گردش هستند. برخی از آنها حیوانات و ماکیان را درگیر می کنند و بعضی دیگر به انسان ها حمله می کنند. به طور معمول آنفلوانزاهایی که مخصوص خوک یا پرندگان است، خوک یا پرنده را درگیر می کند و آنفلوانزاهای انسانی بیشتر انسان ها را بیمار می کند. مساله مهم این است که ویروس آنفلوانزا در حال گردش است و هر ساله تغییراتی کوچک دارد و البته هر چند سال یکبار با تغییرات بزرگ همه را غافلگیر می کند. داستان ویروس آنفلوانزای پرندگان از آنجایی شروع شد که ویروسی بیماری زا در انسان، کنار ویروس پرندگان قرار گرفت و با شرایطی خاص با یکدیگر ترکیب و به درد مشترک انسان و ماکیان تبدیل شدند. این داستان ممکن است به سادگی با کنار هم قرار گرفتن یک کارگر مرغداری مبتلا به ویروس انسانی و طیور که مبتلا به آنفلوانزای مرغی، شکل گرفته باشد. نام آنفلوانزای مرغی هم دقیقا از همین داستان نشات می گیرد، آنفلوانزایی که قرار بود فقط ماکیان را بیمار کند، تغییر ژن داد و این همه مرگ ومیر و بیماری در انسان ها ایجاد کرد. بعد از اینکه این ویروس انسان را درگیر کرد، گردش انسان به انسان رخ داد و حتی این امکان وجود دارد که طی سال ها دوباره با شکلی جدید بین انسان و حیوان و چه بسا خطرناک تر از دوره قبل ظاهر شود. در یک کلام می توان گفت این ویروس از آن گروه ویروس های غیرقابل پیش بینی است که بهترین راه مقابله با آن رعایت بهداشت فردی و عمومی است.

بی تعارف مهمان می شود
تنفس راه مشترک انتقال انواع آنفلوانزاهاست. عطسه و سرفه قطر ه های آلوده را پخش می کند و هرکسی که آن را استنشاق کند، با ورود بدون دعوت ویروس به دستگاه تنفسی و ریه ها، میزبان بعدی این ویروس خواهد بود. گاهی نیز ویروس از طریق دست های آلوده به بدن انتقال پیدا می کند. ویروس آنفلوانزا از آن گروه هایی است که اثر آن ساده و بی دردسر از بین نمی رود؛ این ویروس ساعت ها روی سطوح باقی می ماند. بیماری که به دستگیره تاکسی دست زده است، با جا گذاشتن عامل بیماری اش روی دستگیره ویروس را به دیگران منتقل می کند. اگر در خانه یکی از اعضا بیمار شده باشد، از موس و صفحه کلید گرفته تا دستمال کاغذی ای که استفاده می کند و… می توانند بستر بیماری دیگر اعضا را فراهم کنند. همه ما ناخودآگاه دست هایمان را به چشم ها و مخاط بینی می زنیم و در نتیجه سریع بیمار می شویم. به همین دلیل شستن دست ها راه ساده ای است که نقش مهمی در پیشگیری از بیماری دارد.

پرنده های مهاجر یا ناقلان بیماری؟
در این فصول که شیوع ویروس بیشتر می شود، باید حداکثر فاصله را با پرندگان وحشی حفظ کنید، به خصوص اگر لاشه پرنده ای را دیدید، نه تنها از آن دوری کنید، بلکه به سازمان دامپزشکی کشور اطلاع دهید تا اقدامات لازم را برای دفن و بررسی منطقه انجام دهند. اگر هم در خانه تان مرغ و پرنده نگهداری می کنید، در این فصول درهای خانه را بسته نگه دارید و اجازه ندهید ماکیان خانگی شما با پرندگان دیگر، به خصوص پرندگاه مهاجر در ارتباط باشند. اگر پرنده هایی مانند مرغ عشق، طوطی و… در قفس دارید و نکات بهداشتی را رعایت می کنید، نگران نباشید، پرنده های ایزوله معمولا بیمار نمی شوند. برخی هموطنان برای قربانی کردن از پرندگان استفاده می کنند و اصرار دارند خون پرنده را روی مثلا «ماشین جدیدشان» برنید که این کار بسیار غیربهداشتی و بیمار ی زاست. شما با این کار با دعوت نامه رسمی ویروس را به بدن و خانه و کاشانه خود دعوت کرده اید. برای رعایت بهداشت باید از ترشحات و خون ماکیان دور باشید. پس بیایید همه تلاش کنیم این رسوم نادرست از بین برود.

ویروس هدیه ندهید
اگر بیمار هستید، مدتی را در خانه بمانید. همه ما در قبال دیگر شهروندان مسوول هستیم و باید بهداشت فردی را رعایت کنیم. مراقب عطسه ها و سرفه هایتان باشید، حتی شده با آستین لباس یا کت یا روسری تان مانع ورود ویروس به ریه های اطرافیان شوید. همین عطسه ها و سرفه ها که گاهی در مراکز پرتراکمی مانند مترو یا اتوبوس ها شاهد آنها هستیم می توانند میلیون ها قطرک های آلوده را در فضا پخش کنند و هر قطره هم به راحتی کودک، سالمند یا هرکسی را بیمار می کند. فراموش نکنید دستمال هایی که یک بار استفاده می شوند هم منبع ویروس هستند و نباید در هرجایی جز سطل زباله رها شوند.

گوشت تازه خطرناک تر است
بعید است که پرندگان بهداشتی با تایید مراکز معتبر بیماری زا باشد. به طور کلی، پرنده ای که چند روز از ذبح آن گذشته و در سردخانه نگهداری شده باشد، به ندرت بیماری زاست. انتقال از طریق تخم مرغ هم شایع نیست، تنها ممکن است به دلیل آلودگی های سطحی حامل ویروس باشد. در هر شرایط اگر تخم مرغ و مرغ به درستی پخته شوند، قابلیت انتقال نخواند داشت. نکته مهم این است که در هرکجا که غذا می خورید حتما ابتدا دقت کنید مرغ یا تخم مرغ کاملا پخته و مغزپخت شده باشد. شاید انتخاب جوجه کباب در این زمان ها خیلی مناسب نباشد.

بی برو برگشت کشنده نیست
درست است که آنفلوانزای مرغی مرگ ومیر زیادی دارد، اما نباید این باور را داشت که این ویروس همیشه کشنده است. آنفلوانزا هر سال تغییر می کند و حتی علائم، شدت و میزان واگیری ویروس سال گذشته ممکن است با امسال متفاوت باشد. بنابراین ممکن است در برخی سال ها کشندگی ویروس بیشتر و در سال بعد تنها واگیری بیشتر داشته باشد. در برخی زمان ها آنفلوانزای مرغی با بیشترین میزان مرگ ومیر نیز بیش از ۵۰ درصد کشته نداشته است. در هر شرایط اگر بیماران تحت درمان های حمایتی قرار بگیرند، احتمال بهبود زیادی دارند. این بیماری نیز همان علائم آنفلوانزای فصلی معمولی مانند عطسه، سرفه، سردرد، بدن درد، تب بالا با حالات شدیدتر دارد. ممکن است بیماری خیلی بدحال شود و دچار تنگی نفس شود یا علائم گوارشی، تهوع و اسهال داشته باشد. هر فردی که علائم آنفلوانزای شدید داشته باشد یا در مواردی که بیماری باعث فوت شود، متخصصان با نمونه برداری از حلق یا نمونه مایع قرقره نوع آنفلوانزا را به طور قطعی مشخص می کنند.

هر سال واکسن بزنید
درست است که هر سال امکان بروز سویه جدیدی از آنفلوانزا وجود دارد، اما تزریق واکسن در گروه های حساس بسیار مهم و ضروری است. خانم های باردار، افراد بالای ۵۰ سال، مبتلایان به دیابت، بیماران قلبی، ریوی و کلیوی، افرادی که شیمی درمانی می شوند یا داروهای تضعیف کننده ایمنی مانند کورتون مصرف می کنند، بچه هایی که به دلایلی آسپیرین مصرف می کنند و کودکانی که در سنین بین۶ ماه تا ۲ سال قرار دارند، جزو گروه های خطر هستند. این گروه ها باید اواخر شهریور یا ابتدای مهر هر سال واکسن بزنند تا به سطح دشوار بیماری دچار نشوند. واکسن آنفلوانزا هر سال مطابق با ویروس های سال جدید تغییر پیدا می کند. به همین دلیل این واکسن باید هر سال تمدید شود. بیماری آنفلوانزا در گروه های حساس هم ممکن است به شدت بروز کند و باعث مرگ ومیر شود. ما به همه افرادی که جزو گروه گفته شده هستند، توصیه می کنیم حتما تزریق این واکسن را جدی بگیرند.

برای پیشگیری از بیماری این اقدامات را انجام دهید

• سراسر سطح محل کار (ظرفشویی، تخته مخصوص خرد کردن گوشت و…) و تمامی ابزارها و ادوات به کار رفته برای تمیز و خرد کردن گوشت را کاملا شسته و ضد عفونی نموده و پس از پایان کار دستهای خود را بشویید.
• گوشت پخته و خام را از یکدیگر جدا کنید.
• اطمینان حاصل کنید که گوشت در دمای مناسب پخته شده و دمای تمامی بخش های آن به ۷۰ درجه سانتی گراد رسیده است.
• تخم مرغی که توسط مرغ آلوده به ویروس H5N1 گذاشته میشود، می تواند از درون و بیرون(پوسته) آلوده به ویروس باشد. در مناطق آلوده به ویروس H5N1 از خوردن تخم مرغ خام یا نیم پخته خودداری کنید.
• تا کنون انتقال مداوم انسان به انسان در مورد ویروس H5N1 گزارش نشده است. در صورتی که ویروس فعلی به گونه ای تغییر یابد که قابلیت انتقال انسان به انسان پیدا کند ، نشانه بروز یک پاندمی خواهد بود.

رعایت بهداشت فردی می تواند انتقال انسان به انسان ویروس را کند و یا متوقف سازد. در این موارد آموزش همگانی الزامی خواهد بود. با این وجود رعایت نکات اصلی و اساسی بهداشتی می تواند میزان گسترش ویروس را در محیط اجتماع و خانه کاهش دهد.

• دهان و بینی خود را در زمان عطسه و سرفه با دستمال بپوشانید.
• دست های خود را به طور مرتب به ویژه قبل، در حین و پس از تهیه غذا، قبل از خوردن غذا، پس از رفتن به دستشویی، پس از دفع زباله های حیوانی، زمانی که دست ها کثیف هستند، و به ویژه زمانی که فرد بیماری در خانه دارید، بشویید.
• از تماس دست ها با چشم، بینی، یا دهان خودداری کنید. عفونت به ویژه زمانی گسترش می یابد که فرد پس از لمس اشیاء آلوده به ویروس، آن را به دهان، چشم و بینی خود می مالد.
• تمیز و ضد عفونی کردن تمامی سطوح در منزل که به نظر می رسد به ترشحات عفونی آلوده شده باشند، اقدام بسیار پر ارزش و موثری است.

درمان

در صورت امکان، زمانی که تعداد مبتلایان هنوز اندک است، بیماران مشکوک به آنفلوآنزای پرندگان و افرادی که ابتلای آنها به این بیماری به اثبات رسیده است، می بایست در بخش ایزوله بیمارستان بستری شوند تا در مورد ایشان آزمایش های لازم، مراقبت های بالینی و درمان ضروری انجام گیرد.

در صورتی که بیمار زودتر از موعد مرخص گردد، می بایست به بیمار و خانواده وی آموزش های بهداشتی لازم داده شود. تاکنون دو داروی اسلتامی ویر (تامیفلو) و زانامی ویر در تخفیف علائم بیماری آنفلوآنزای H5N1 به خصوص در مراحل اولیه بیماری موثر شناخته شده اند.