پاسخ به تمام سوالات در مورد رادیوتراپی یا پرتو درمانی

 هر آنچه باید در مورد رادیوتراپی یا پرتودرمانی دانست

رادیو تراپی درمانی برای استفاده در سرطان و به صورت رواج کمتری در بیماری های تیروئید، اختلالات خونی و رشد های غیر سرطانی استفاده می شود. این نوع درمان تاثیر هدفمند و قوی بر روی تومور ها دارد که به ناحیه خاصی محدود می شود. رادیو تراپی می تواند قسمتی از درمان تسکین دهنده بر علیه تومور ها باشد و کاربردهای پیچیده ای که در بخش سلامت نمناک به آنها خواهیم پرداخت.

رادیو تراپی یا پرتو درمانی چیست؟

رادیو تراپی از امواج رادیویی برای درمان سرطان ها و تومورها، همچنین سایر بیماری ها استفاده می کند.

به عنوان یک واژه عمومی، رادیویی به معنای امواج انرژی مانند نور یا گرما است. نوع رادیویی استفاده شده در درمان سرطان یک نوع دارای انرژی زیاد به نام یونی کردن رادیویی است.

به طور دقیق، چگونگی کارکرد رادیو در درمان سرطان پیچیده است و هنوز بر روی آن تحقیق می شود، اما در سطح ساده می تواند ساختار DNA سلول های سرطانی را بکشند به صورتی که رشد و تقسیم آن ها را متوقف کرده و حتی می تواند آنها را بکشد.

رادیو درمانی گاهی اوقات به تنهایی استفاده می شود و در بعضی موارد در کنار دیگر درمان های سرطان به کار برده می شود، مانند شیمی درمانی، آن هم در مواقعی که متخصص سرطان تصمیم بگیرد که به کار بردن چند روش به صورت همزمان، اثر درمان را ارتقا خواهد داد. تقریبا شصت درصد افرادی که جهت سرطان در آمریکا درمان می شوند، با رادیو درمانی درمان می شوند.

انواع رادیو درمانی یا پرتو درمانی؛

دو نوع رادیو درمانی وجود دارد:

رادیو تراپی خارجی که در اینجا پرتوی رادیویی بر روی درمان نواحی خاص، با یک دستگاه بیرونی متمرکز می شود.

رادیو درمانی داخلی مانند براکی تراپی که ماده رادیو اکتیو در نزدیک یا در محل لایه سرطانی که به صورت موقت یا دائمی در محل قرار داده می شود.

شکل های مختلف رادیو تراپی خارجی:

این نوع رادیو تراپی آثار ویژه ای دارد که برای تومورهای خاص مناسب است. برای مثال امواج اشعه X با انرژی بالا می توانند به عمیق ترین سرطان ها نفوذ کنند. پیشرفت ها به طور دائمی در روشی که رادیو تراپی خارجی بر روی اهداف برای بهترین نتیجه متمرکز شده اند به دست می آیند و کمترین ریسک را در این زمینه دارند.

رادیو تراپی خارجی رایج ترین شکل استفاده شده از رادیو تراپی می باشد. رادیو تراپی داخلی ممکن است برای اهداف محدود، لایه های سالم اطراف سرطان را در معرض امواج قرار دهد.

پرتو درمانی چه کاربردهایی دارد؟

نحوه عمل و اجرای انواع پرتو درمانی خارجی و داخلی

در ابتدای درمان، یک آنکولوژیست درباره دوز و نوع امواج رادیو تصمیم خواهد گرفت. این موضوع به صورت طبیعی در چندین جلسه طی هفته های کمی اتفاق می افتد. بسیاری از افراد هفته ای پنج جلسه دارند. گرچه این تعداد جلسات می تواند وابسته به مرحله ی سرطان تغییر کند.

همچنین شخص قبل از درمان به سی تی اسکن خواهد رفت تا محل دقیق و اندازه سرطان مشخص گردد. یک اثر جوهر کوچک اما دائم بر روی پوست گذاشته می شود تا اطمینان حاصل شود که رادیو درمانی به درستی هدف گذاری شود.

انواع مختلف رادیو تراپی در روش های متفاوتی اجرا می شوند:

در رادیو تراپی خارجی، یک دستگاه به نام شتاب دهنده خطی که از اشعه X در دامنه ی خاصی از انرژی استفاده می کند. دستگاه های دیگری نیز در دسترس هستند که از شکل های دیگر انرژی مانند اشعه های الکترونی، پروتونی و گاما با ترکیبی از اینها.

شخص تحت درمان بر روی یک میز دراز می کشد و یک تکنسین در بیرون اتاق مستقر شده و دستگاه را اداره می کند. یک دستگاه مخابره نیز نصب خواهد شد تا بیمار و تکنسین با یکدیگر صحبت کنند.تکنسین از طریق دوربین شخصی که رادیو تراپی می شود را نظارت خواهد کرد.

فرآیند رادیو تراپی معمولا بسیار کوتاه و بدون درد است و شخص می تواند بعد از پایان یافتن جلسه رادیو تراپی به منزل خود برگردد. فرآیند های مختلفی در این زمینه وجود دارند، مانند رادیو درمانی تصویری که در بین جلسات برای حفظ صحت درمان انجام می شود یا جراحی استریوتاکتیک که از چندین پرتوی کوچک برای بهبود استحکام دوز درمان استفاده می کند.

رادیو تراپی یا پرتو درمانی داخلی شامل کارگذاری تیوب های فلزی، کابل ها یا دانه هایی است که می تواند بدون جراحی درون بدن بیمار قرار گیرد. در بعضی موارد جراحی ممکن است مورد نیاز باشد تا در نزدیکی توده سرطانی قرار گیرد. این ایمپلنت در بدن بیماری در هر مدت زمانی باقی خواهد ماند که از چند دقیقه شروع می شود و ممکن است تا آخر عمر بیمار ادامه پیدا کند.

شخص بیمار با ایمپلنت نیاز دارد تا در بیمارستان بماند از آنجا که ایمپلنت ریسک انتقال پرتو را به دیگران نیز دارد. ایمپلنت های دائمی که در دوزهای کوچکی از رادیو تراپی آزاد می شوند، برای اطرافیان شخص بیمار، سالم هستند.

کاربردهای پرتو درمانی

سرطان های تعریف شده ای، که به یک قسمت خاصی محدود شده اند می توانند برای رادیو تراپی مناسب باشند. این موضوع این اجازه را به امواج رادیویی می دهد تا تمامی ناحیه بافت سرطانی را مورد هدف قرار دهند.

متقابلا، بعضی از شکل های سرطان، مانند لوسمی یا لنفوم می توانند با پرتو درمانی، درمان شوند. برای درمان سرطان، رادیو تراپی ممکن است در روش های اشاره شده در ادامه بخش سلامت نمناک انجام شود؛

به تنهایی: رادیو تراپی ممکن است به تنهایی برای درمان سرطان پروستات یا یک تومور حنجره استفاده شود.

در کنار جراحی: رادیو تراپی ممکن است قبل یا حین جراحی برای کوچک کردن تومور انجام شود یا اینکه بعد از جراحی برای کاهش ریسک عدم از بین رفتن سلول های سرطانی انجام گردد.

به همراه شیمی درمانی: این درمان ترکیبی است که می تواند نیاز به جراحی را کاهش دهد. تومورهای وخیم مانند تومورهای سینه، مری، ریه یا انتهای روده بزرگ ممکن است با تمامی این سه روش ها درمان شوند.

رادیو تراپی تسکینی

علاوه بر نقش اصلی رادیو درمانی در کمک به توقف یا درمان سرطان، ممکن است از آن برای درمان علائم در سرطان هایی که بسیار گسترش یافته اند یا پیشرفت کرده اند و تا الان درمان نشده اند، استفاده کنند. این کاربرد رادیو تراپی تسکینی نامیده می شود که می تواند به کاهش اندازه و درد ناشی از تومور ها کمک کند.

کیفیت زندگی ممکن است توسط را یک درمانی برای کسانی که پیشرفت کرده اند، بهبود پیدا کند، برای مثال سرطان استخوان شکل دیگری از سرطانی است که از محل اصلی خود مانند سرطان روده ها، سینه یا پروستات، گسترش پیدا کرده است.

درحالیکه سرطان با امواج رادیویی درمان نشد، این امواج می توانند به توقف شکل گیری سرطان استخوان دردناک کمک کنند و درد را با مستحکم سازی استخوان تضعیف شده، کاهش داد. رادیو تراپی همیشه برای کاربرد تسکینی مناسب نیست و زمانی که استفاده شد، معمولا با شکل های دیگر درمان سرطان و تسکین آن ترکیب می شود.

مثال های دیگر رادیو تراپی تسکینی شامل موارد زیر است؛

• التیام فشار یا انسداد به وسیله کاهش اندازه تومور
• درمان علائم سرطان مغز، مانند سردرد، حالت تهوع و سرگیجه
• کاهش علائم سرطان ریه، مانند درد قفسه سینه، عدم تنفس، کنترل تومورهای زخمی، خونریزی و عفونت ها
• کوچکتر کردن یک انسداد ناشی از تومور، که در سرطان های سر و گردن می تواند باعث ایجاد انسداد شده باشند، خون برگشتی به قلب را تحت تاثیر قرار می دهد.

درمان علائم سرطان با پرتو درمانی 

آماده سازی برای رادیوتراپی 

دوزها به اندازه گیری مقدار انرژی جذب شده در کیلوگرم جرم بدن که در معرض رادیو تراپی قرار می گیرند بستگی دارند. برای مثال؛ یک ژول انرژی در ازای یک کیلوگرم جرم.

پزشکان رادیو تراپی را ارائه می دهند که مقدار امواج رادیویی ثبت شده آن قابل اجرا باشد. هر دو دوز خاص و انباشته شده، ریسک عوارض جانبی طولانی مدت و سرطان های مختلف و نواحی واکنش بدن در روش های مختلف را تحت تاثیر قرار می دهد.

متخصصین سلامتی که رادیو درمانی را ارائه می دهند یا در مجاورت آن مشغول به کارند، لازم است تا تدابیر محافظت کننده را برای در معرض قرار گرفتن حداقلی امواج رادیویی و اندازه گیری آن را، اخذ کنند. مانند هر درمان پزشکی دیگری، یک شخص که تصمیم می گیرد که بر اساس توصیه های تیم مراقبت برای رادیو تراپی پیش برود، می داند که فواید احتمالی این توصیه ها از ریسک های احتمالی آن مهمترند.

رادیو تراپی قصد دارد تا بیشترین فواید را طراحی کند و ریسک های احتمالی را به حداقل برساند. این شامل انجام یک محل مشخص، زاویه رادیو درمانی و یک دوز خوشبینانه می شود.

رادیو تراپی می تواند در جزئیات فرآیند خود شامل تعدادی پرسنل مراقبتی مانند آنکولوژیست ها و متخصصان رادیولوژی، پرستارها، تکنسین های رادیوگرافی و دیگران نیز باشد.

به عنوان عوارض جانبی وابسته به موقعیت شخص، انجام چندین برنامه رادیو تراپی مورد نیاز است.

این برنامه چنانچه بخش سلامت نمناک توضیح داده است شامل:

ملاحظه ی نوع، موقعیت و اندازه سرطان و اینکه تومور چقدر به بافت ها و اندام های حساس به امواج رادیویی نزدیک است.

افتتاح پرونده برای رسیدن به هدف و با توجه به سلامتی عمومی شخص و تاریخچه پزشکی وی مورد نیاز است. معمولا شامل یک سی تی اسکن می شود اما گاهی اوقات از اشعه X و MRI و PET کمتر استفاده می شود.

گاهی اوقات شامل استفاده از یک محیط متضاد یا هر علامت دیگری که تومورها را تعریف کند می شود، مانند جوهر، تاتو، قالب یا ماسک هایی که به دقیق مشخص کردن هدف رادیو تراپی کمک کند.

برنامه مدرن رادیو تراپی معمولا به کمک رایانه و به اندازه کافی پیچیده است تا یک عکس سه بعدی تولید کند.

مقایسه رادیو تراپی و شیمی درمانی

رادیو تراپی و شیمی درمانی درمان های متفاوت سرطان می باشند. آن ها ممکن است با یکدیگر به کار برده شوند یا اینکه پزشک ممکن است یکی را به تنهایی با توجه به شرایط درمانی لازم انتخاب کند.

شیمی درمانی شامل تزریق مواد کشنده سی سرطان در خون با استفاده از قطره یا هر داروی تجویز شده دیگری می شود. رادیو تراپی از طرف دیگر قسمت یا تومور خاصی را هدف می گیرد.

قبل از رادیو تراپی، شیمی درمانی می تواند به کاهش اندازه تومور کمک کند، که با این کار درمان رادیو تراپی هدفمند را موثر تر می سازد.

وقتی که این نوع درمان بعد از رادیو تراپی به کار برده شد، می تواند به جلوگیری از بازگشت تومور هایی که از بین رفته بودند کمک کند. شیمی درمانی به این هدف با کشتن سلول های سرطانی دست می یابد که از تومور اصلی منشعب شده اند.

وقتی یک آنکولوژیست یا متخصص سرطان، هر دوی شیمی درمانی و رادیو تراپی را در یک زمان مشابه تجویز می کند، به این نوع درمان شیمی – رادیو درمانی می گویند. این کار می تواند تاثیر رادیو تراپی بر روی سرطان را افزایش دهد. گرچه در این شرایط عوارض جانبی تشدید می شود.

برخلاف شیمی درمانی، رادیو تراپی بر روی توده های سرطانی گسترش یافته به سایر نواحی بدن، موثر نیست. به هر حال رادیو تراپی تاثیر قوی تری دارد زمانی که اندازه تومور ها را کوچکتر می کند.

فواید رادیو تراپی:

اگر رادیو تراپی به عنوان قسمتی از درمان شما تجویز شده است؛ فواید احتمالی آن شامل:

بسیاری از بیماران در می یابند که جلسات رادیو تراپی آنها کمترین اثر را بر روی برنامه های روزانه شان می گذارد.

جلسات درمان معمولا پایه ی بیرونی دارد یعنی نیازی به ماندن در بیمارستان نیست.

جلسات معمولا کمتر از یک ساعت و حداقل ۱۵ دقیقه وقت می گیرد.

عوارض جانبی رادیوتراپی

رادیو تراپی بسیاری از انواع سرطان ها را به طور موثر درمان می کند. اما مانند درمان های دیگر، این موضوع برای هر شخصی متفاوت است که به عواملی مانند نوع سرطان، موقعیت آن، دوز رادیو تراپی و سلامت عمومی بستگی دارد .

چرا رادیو تراپی باعث ایجاد عوارض جانبی می شود؟

دوزهای بالا در رادیو تراپی برای نابود سازی سلول های سرطانی استفاده می شود. عوارض جانبی از آسیب دیدن سلول ها و بافت های سالم نزدیک ناحیه درمانی می آید. بیشتر پیشرفت ها در رادیو تراپی آن را دقیق تر نموده است. که این موضوع عوارض جانبی را کاهش می دهد. بعضی افراد عوارض جانبی کمی ناشی از رادیو تراپی را تجربه می کنند. بعضی دیگر نیز عوارض جانبی بیشتری را تحمل می کنند.

واکنش ها به رادیو تراپی اغلب هنگام دومین یا سومین هفته درمان شروع می شوند. این عوارض ممکن است بعد از گذشت چندین هفته از آخرین جلسه درمان پایان یابند.

آیا گزینه های برای جلوگیری از عوارض جانبی آن وجود دارد؟

بله، این مراقبت از سلامت می توانند به شما کمک کنند تا از عوارض جانبی بسیاری جلوگیری کنید یا اینکه آن را درمان کنید. جلوگیری یا درمان عوارض جانبی یک بخش مهم از درمان سرطان است. این موارد مراقبت تسکینی یا حمایتی نامیده می شوند.

عوارض جانبی احتمالی رادیوتراپی 

رادیو تراپی یک درمان ناحیه ای است. به این معنا که فقط بر قسمتی که تومور در آن واقع شده اثر می کند. برای مثال، افراد معمولا در رادیو تراپی موی خود را از دست نمی دهند. اما رادیو تراپی برای پوست سر ممکن است باعث ریزش مو شود.

پرتو درمانی چه عوارضی دارد؟

عوارض جانبی رایج رادیو درمانی یا پرتو درمانی شامل:

مشکلات پوست

بعضی از افرادی که رادیو تراپی شده اند، خشکی، خارش، تاول و پوسته پوسته شدن پوست را تجربه کرده اند. این عوارض جانبی بستگی به این دارد که کدام قسمت از بدن رادیو تراپی شود. مشکلات پوست معمولا بعد از تعداد هفته های کمی بعد از پایان درمان، از بین می رود. اگر مشکلات پوست جدی تر شد، پزشک شما ممکن است برنامه درمان را تغییر دهد.

ضعف

ضعف عبارت است از احساس خستگی و کوفتگی در همه زمان ها. حد ضعف اغلب به برنامه درمانی شما بستگی دارد. برای مثال، رادیو تراپی به همراه شیمی درمانی ممکن است به ضعف بیشتری منجر شود.

عوارض جانبی طولانی مدت رادیوتراپی 

بیشتر عوارض جانبی بعد از درمان از بین می روند. اما بعضی از آنها ادامه پیدا می کند، باز می گردند، یا بعدا پیشرفت می کند. این عوارض را، عوارض بعدی می نامند. یک مثال، پیشرفت سرطان ثانویه است. این یک نوع جدیدی از سرطان است که از سرطان اصلی ریشه گرفته است. ریسک عوارض بعدی پایین است و ریسک آن اغلب کمتر از فواید درمان اولیه سرطان فعلی است.

محل خاص عوارض جانبی رادیو تراپی

بعضی از عوارض جانبی به نوع و ناحیه رادیو تراپی بستگی دارد.

سر و گردن

رادیو تراپی یا پرتو درمانی به کار برده شده در سر و گردن، ممکن است باعث عوارض زیر شود:

• دهان خشک
• درد دهان و لثه
• مشکل بلع
• سفتی فک
• حالت تهوع
• ریزش مو
• یک نوع خاصی تورم
• پوسیدگی دندان ها

سینه

رادیو تراپی به کار برده شده در سینه ممکن است باعث عوارض زیر شود:

• بلع مشکل
• کوتاهی تنفس
• درد سینه یا پستان
• سفتی شانه
• سرفه
• تب
• احساس سنگینی سینه

این علائم گفته شده در بخش سلامت نمناک بین هفته دوم و شش ماه بعد از رادیو تراپی اتفاق می افتد.

تصلب بافت که موجب زخم های دائمی به جا مانده از رادیو تراپی است. آنکولوژیست ها می دانند چگونه ریسک آن را کاهش دهند.

معده و شکم

رادیو تراپی به کار برده شده در معده و شکم ممکن است باعث عوارض زیر شود:

• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال

این علائم بعد از درمان ناپدید می شود و پزشک شما می تواند با تجویز دارو این علائم را مدیریت کند. ایجاد در رژیم غذایی ممکن است ناراحتی شما را کاهش دهد.

لگن

رادیو تراپی به کار برده شده در لگن ممکن است باعث عوارض زیر شود:

• اسهال
• خونریزی مقعدی
• بی اختیاری که شخص نمی تواند مثانه خود را کنترل کند. علاوه بر آن علائم می تواند در مردان و زنان متفاوت باشد.
• مشکلات مردان شامل مشکلات جنسی و مشکلات زنان شامل تغییرات در قاعدگی باشد.

بازتابش رادیویی

بازتابش رادیویی در واقع جوشی است که در اثر تشدید تابش آفتاب به وجود می آید. بسیار نادر است و در انواع شیمی درمانی ها و رادیو تراپی خارجی رخ می دهند. جوش ها بر روی قسمتی که رادیو تراپی می شود به وجود می آید. علائم آن ممکن است شامل؛ قرمزی، حساسیت، تورم و پوسته پوسته شدن پوست شود.

معمولا این علائم جانبی طی روز ها و هفته های رادیو تراپی شروع می شود. اما این علائم می توانند ماه ها و سال ها بعد نیز ظاهر شود. پزشکان این اختلال را با داروهایی به نام کورتیکوسترویید درمان می کنند. به طور نادری ممکن است شما منتظر درمان پوست باشید تا شیمی درمانی ادامه پیدا کند.

همه چیز درباره رادیوتراپی و پرتو درمانی 

مقابله با عوارض جانبی پرتو درمانی 

تجربه هر شخصی درباره درمان سرطان متفاوت است. قبل از درمان از تیم مراقبت خود بپرسید که کدام عوارض جانبی ممکن است برای شما رخ دهد. به گفتگوی خود با آنها طبق برنامه درمان ادامه دهید. با آنها زمانی که عوارض جانبی ظاهر یا بدتر شدند تعامل کنید. این کار به تیم مراقب شما کمک می کند تا گزینه های درمان را برای شما فراهم کنند.