مروری بر هنر سنگینه سازی + عکس

نگاهی بر هنر سنگینه سازی و تاریخچه ی آن

هنر ساختن ظروف به این شیوه هنوز هم پایدار است و کسانی که این کار را انجام می دهند عتیقه ساز یا سنگینه ساز نامیده می شوند. این قبیل ظروف در اصفهان نظیر کاشان و قم ساخته می شود و بیشتر آن در شهر قم ساخته شده و به زواری که برای زیارت حضرت معصومه به آن شهرستان می آیند فروخته می شود و این خود جزو سنت ها شده که زوار گلدان یا کاسه ای را از قم خریداری و با خود ببرند و البته نباید فراموش کرد که مهره های فیروزه ای خمیری (خرمهره) را نیز برای شکون خریداری می کنند .

گل اینگونه سفال از ۷۰ تا ۸۰ درصد در کوهی سفید یا چخماق، ده تا ۲۰ درصد خاک بسیار نرم به نام گل بوته یا گل سفید آنقدر نرم است که سفالسازان امروزی آن را گل نرم می نامند و ۱۰ درصد خمیر شیشه با همان ترکیباتی که در مورد لعابسازی گفتیم، ساخته می شود. بهترین گِل چاه ریسه است که از دهاتی در حدود ۸۰ کیلومتری اصفهان که معادن فراوانی دازد بدست می آید. پس از آنکه این خاک را کندند مقداری آب روی آن می ریزند و بدین ترتیب دوغابی تهیه می شود که آن را به وسیله پارچه ای صاف می کنند تا ذرات زبر و درشت آن جدا شود. با سنگ چخماق خمیر شیشه به همان طریق که در لعاب سازی گفتیم عمل می کنند.

هنر سنگینه سازی

تمام ترکیبات به دقت وزن و آمیخته شده و سپس با پا آن را مالـش می دهند گلـی که به دسـت می آید کشـش گل خـاک رس معمولی را ندارد ولی می توانند آن را روی چرخ بسازند. کوزه گر معمولی تمام ظرف های خودش را به صورت یک تکه یا یک فصلی چرخ می کند در صورتی که سنگینه ساز برایش آسانتر است که آن را دو تکه یا دو فصلی چرخ کند و حتی شاید هم سه فصلی. یا هر فصل را جداگانه روی چرخ کشیده و می گذارند تا بخشکد .

وقتی که به اندازه کافی خشک شد گوشه های آن را مرطوب می کنند و آنها را با خمیر اضافی به یکدیگر می چسبانند. پس از اینکه بیشتر خشک شد محل اتصال آنها را با کارد تراش صاف می کنند بـرای اینکه رویـهء آن هموار و متراکم شود تمام ظرف را در داخل دوغاب فرو می برند این کار را لایه ور کردن می گویند، و یا اینکه از کاسهء کوچک روی آن دوغاب می ریزند .

این لایهء رویی شامل ۹۰ درصد در کوهی سفید بسیار نرم و ۷ تا ۹ درصد خاک نرم و یک درصد کتیرا است. برای تزیین آن خطوط اساسی طرح را با قلم مو رسم می کنند رنگیزه آن شامل کرومیت، منگنز و سیلیکات منیزیم است که از معدن نزدیک نطنز بدست می آید و آن را سیاه قلم می گویند.

وقتی که خطوط کامل شد لعاب مینایی با رنگهای مختلف بین خطوط سیاه، رنگ آمیزی می شود و سرانجام همه آن را در لعاب قلیایی که نود درصد آن از جوهر شیشه، نه درصد از شیشه شکسته یک درصد کتیراست فرو می برند. پس از اینکه ظرف خوب خشک شد آن را در کورهء لوله ای آتش می دهند. گداز لعاب (صاف شدن لعاب) را می توان از سوراخ کوچکی که در بالای آتشخانه است دید و پس از آن به تدریج در ظرف سه روز کوره را خنک می کنند تا آنکه لعاب خرد نشود. با رعایت احتیاطات لازم، لعاب به خوبی روی سطح ظرف می چسبد و این ظاهراً به علت جوهر شیشه ای است که در تنه و لعاب موجود است .