علت علاقه مردم به آهنگ های قدیمی چیست؟

چرا مردم به آهنگ های قدیمی گرایش بیشتری دارند

مردم علاقه زیادی به شنیدن آهنگ های قدیمی دارند و با گذشت سالها از انتشار این آهنگها همچنان عده زیادی از مردم طرفدار آنها هستند. با یک کارشناس موسیقی درباره علت علاقه مردم به آهنگ های قدیمی گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشاهده میکنید.

«بعد از انقلاب مانند بسیاری از حوزه های دیگر تولیدات موسیقایی افزایش پیدا کرد اما بعد از دهه شصت اتفاقاتی افتاد و امروز به نوعی ما شاهد “قحطی ملودی” هستیم.»

این جمله ها از یک کارشناس موسیقی است درباره ی چرایی گسترش بازخوانی آهنگ های قدیمی.

آهنگ های قدیمی برای مردم خاطره انگیز است

شنیدن ترانه های خاطره انگیز قدیمی با صدای خوانندگان جدید چیز تازه ای به حساب نمی آید و تقریبا می توان گفت، تقریبا بیشتر خواننده های امروزی گریزی به آثار قدیمی زده اند که گاهی با استقبال مخاطبان روبه رو شدند و گاهی هم انتقادهایی به آن ها شده است.

یک نمونه نزدیک این قبیل بازخوانی ها که از اوایل دهه ی هشتاد گسترش یافت، به خواندن ترانه «سوغاتی» با شعری از اردلان سرفراز توسط رضا صادقی و علی لهراسبی بازمی گردد که به شکایت این ترانه سرا از این دو خواننده منجر شد.

آهنگ های قدیمی همواره مورد توجه مردم بوده اند

بازخوانی یک اثر خاطره انگیز در نفس خود، موضوع بدی نیست اما باید دید چرا این کار تا این اندازه درایران باب شده است؛ در پاسخ به این پرسش، دو فرضیه پیش رویمان قرار می گیرد.

اول اینکه به دلیل ایجاد نوستالژی در مخاطبان، آثار قدیمی بازخوانی می شود یا در حالت دوم اینکه به دلیل خلق نشدن اثری که بتواند در اذهان عمومی جا خوش کند، خواننده ها دست به چنین کاری می زنند.

کارشناس و منتقد حوزه موسیقی در این زمینه می گوید:بعد از انقلاب مانند بسیاری از حوزه های دیگر تولیدات موسیقایی افزایش پیدا کرد، دانش بالا رفت و مراکز آموزش موسیقی زیاد شد و مردم به فراگیری موسیقی در سطوح مختلف روی آوردند. حتی خانم ها هم به این حوزه وارد شدند و سازهایی را نواختند که پیش از این نمی نواختند؛ اما بعد از دهه شصت اتفاقاتی افتاد و امروز ما به نوعی شاهد «قحطی ملودی» هستیم.

او ادامه می دهد:اما این دانش بیشتر تکنیکی است تا محتوایی؛ یعنی اینکه هر روز آثار با کیفیت های عالی تولید می شود اما به دل نمی نشیند. چه در صدا و سیما، چه در بخش خصوصی یا جشنواره های دولتی وقتی یک ملودی را می شنویمT نمی توانیم همزمان با آن سوت بزنیم یا آن را در حافظه مان نگه داریم و بیرون از سالن کنسرت دنبالش کنیم.

وی با اشاره به نوازندگان خیابانی که جلوی درب سالن های کنسرت، می نوازند، اضافه می کند:برعکس وقتی از تالار بیرون می آیی، این نوازنده های خیابانی هستند که با آهنگ های قدیمی و خاطره انگیز گوش را نوازش می دهند و مردم با رغبت هرچه را در جیبشان است به آن ها تقدیم می کنند و فکر می کنند کاش نوازندگان خیابانی در تالار اجرا می کردند؛ زیرا آن ها را روان و مردمی می دانند.

این نوازنده سنتور بیان می کند:موسیقی ای که امروز تولید می شود تکنیکال، برای به رخ کشیدن دانش و عاری از هرگونه ملودی است. این موضوع باعث می شود این موسیقی ها «مردمی» نباشد؛ در اینجا «مردمی» به معنای پاپ نیست؛ بلکه موسیقی مردمی معادل «همه پسند» یا به قول استاد صالح اعلا «مردم وار» است؛ مانند آنچه بنان می خواند.

او تاکید می کند:آهنگسازهایی مانند همایون خرم، علی تجویدی و مرتضی محجوبی ملودی هایی را آفریدند که ماندگار شد؛ جوان های امروز هم از آنجایی که می بینند موسیقیشان با وجود داشتن علم و سواد، کاربردی برای مردم ندارد و مورد استقبال نیست، آثار قدیمی را کاور یا بازآفرینی می کنند.

این موضوع تا جایی پیش می رود که خواننده های معروف نسل جوان ما بعد از دو یا سه آلبوم به سراغ خواندن آثار قدیمی می روند تا خودشان را تثبیت کنند. اگر ما این کارها را از آن ها بگیریم بی رحمانه ِمی توان گفت از خود چیزی برای عرضه ندارند؛ آن ها وقتی این کارها را می خوانند، ثابت می کنند نیازمند گذشته هستند تا جا پای صدای خوانندگان قدیمی که بسیار مردمی بودند بگذارند، اما مانند آن ها نمی شوند. متاسفانه برخی از موزیسین ها تصور می کنند ایران سرزمین شعر است در صورتیکه شعر هم نوعی دیگر از بیان موسیقی است و اتفاقا همیشه موسیقی به کمک شعر آمده است و اینجاست که می گوییم اگر ملودی روان و پویا باشد اشعار و ترانه ها نیز بر جان و دل می نشینند.

این کارشناس موسیقی اظهار می کند:همه این ها برمی گردد به بخشی از فضای اجتماعی و امنیت شغلی هنرمندان و این که نهادها و سازمان ها برنامه و سیاست گذاری برای رشد موسیقی کشور ندارند. جشنواره های ما جشنواره های «باری به هر جهت» است و برای آن ها برنامه ریزی و ریل گذاری وجود ندارد و یا اگر هم هست نخ نما و پوسیده است. اینگونه یک اثر شاخص از رویدادها بیرون نمی آید تا برای سیاست گذاری های سال بعد موسیقی، تبدیل به منبع شود.

او بیان می کند:در جشنواره موسیقی جوان که خیلی پرطمطراق است و می گویند استاتید بزرگ موسیقی آن را داوری می کنند به این فکر نمی کنند که از آن ملودی بیرون بکشند. به طور کلی متولیان امر چه دولتی و چه خصوصی و حتی خود موسیقیدانان سعی ندارند در جامعه ایجاد نیاز بکنند. البته بیشتر در قشر موزیسین های کلاسیک مغرب زمین و کلاسیک ایرانی اینگونه است. در سال های پیش از انقلاب آزمون موسیقی «باربد» برگزار می شد، به واسطه شخصیت های برجسته موسیقایی که درآن حضور داشتند، خیلی معتبر بود؛ تا جایی که نوازندگان و خوانندگانی که معرفی می شدند از درجه اعتبار بالایی در جامعه برخوردار بودند مانند درجه های هنری که بعد از انقلاب به برخی هنرمندان داده می شود.

وی با اعتقاد به اینکه در کنار تولید، الگوسازی نیز باید انجام شود، اضافه می کند:این الگوها در حال حاضر از بین رفته و خود جوان ها نمی توانند الگوسازی کنند بنابراین مجبور می شوند به آثار قدیمی رجوع کنند.

او اظهار می کند:موسیقی ای فیلمی که آن زمان تولید می شد به دلیل اینکه ملودی محور بود، با فیلم نیز عجین می شد؛ «سلطان قلب ها» یک شبه به جهان راه پیدا کرد و همچنان در محافل رسمی و غیر رسمی مردم درخواست نواختن و خواندن آن را دارند. مانند واروژان یا اسفندیار منفردزاده که آثار خوبی را در این زمینه داشتند.

این نوازنده درباره ماندگاری آثار قدیمی می گوید:این، به دلیل ماهیت وجودی در این آثار بوده است؛ هنرمندان به معنای واقعی برخاسته از بطن مردم کوچه و بازار بودند و با آن ها زندگی می کردند. ترانه سرا، خواننده و آهنگساز با یکدیگر عجین بودند در دوره گل ها مرحوم (داود) پیرنیا کار بزرگی کرد و باید از او به عنوان سیاستمدار بزرگ رادیو و موسیقی ایران یاد کرد.

او اضافه می کند:همه امروز می گویند کاش ارکستر ملی جا پای «ارکستر گل ها» بگذارد. گاهی مطرح می شود که قصد متولیان امر ادامه این راه را ندارند چرا که توانایی چنین کاری را ندارند؛ زیرا رپرتوار و نحوه کار ارکستر گل ها خط مشی و مفهومی را دنبال می کرد.

این مدرس دانشگاه در ادامه اظهار می کند:آثار تولیدی امروز فاقد خط مشی و روند ملودی است، در حالیکه پر از المان ها و فرمول های موسیقایی است که مردم آن ها را دوست ندارند و فقط به درد کلاس ها و دانشکده ها می خورند. این تازه وضع افرادی است که در حوزه موسیقی ایرانی تحصیل کردند! آن هایی که موسیقی کلاسیک تحصیل کردند و به خارج می روند و برمی گردند، کارشان اصلا در آموزشگاه ها کاربرد ندارند و چه بسا ذهن جوانان ایرانی را از موسیقی معیار ایرانی به سمت موسیقی فرنگی می کشاند.

این کارشناس موسیقی با بیان اینکه موسیقی های مدرن و شبه مدرن امروز کاربردی نیستند، ادامه می دهد:جامعه امروز ایران که از نظر اقتصادی خیلی خسته شده، دنبال موسیقی ای است که در زندگیش کاربرد داشته باشد. به نظر من نهادهای سیاست گذار و بخش های ممیزی به جای سختگیری های بی مورد باید اتاق فکری تشکیل داده و از خرد جمعی طیف های مختلف بهره برداری کنند تا بتوانند موسیقی کاربردی را در جامعه اشاعه بدهند.

او اضافه می کند:همانگونه که در قبل از انقلاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از جوانان نخبه موسیقی کشور بهره برداری درست در جهت توسعه موسیقی سالم سرمایه گذاری می کرد که خود من نیز سال ها در حوزه هنری همین مشی را الگو قرار دادم.

کاربرد آهنگ های قدیمی در زندگی امروز

البته این به این معنا نیست که آهنگ های قدیمی بازخوانی نشود، اما ما می توانیم در این دوره نقطه عطفی ایجاد کنیم تا نسل های بعدی کار ما را تکرار کنند.

او درباره نوستالژی در آثار بازخوانی شده اظهار می کند:«گذشته گرایی» یا نوستالژی در همه جوامع بوده و خواهد بود اما چرا در دهه ۹۰ کارهای دهه شصت مانند «اندک اندک» یا «بیداد» در کنار آثار پیش از انقلاب تکرار نمی شود؟ در اوایل دهه ۷۰ آلبوم «نیلوفرانه» به بازار آمد؛ علیرضا افتخاری خواننده و عباس خوشدل آهنگساز این آلبوم بودند. پیش از انقلاب این قطعات توسط خواننده های دیگری با همین تنظیم خوانده شده بود؛ برای مردم «گذشته گرایی» شد اما صدای مخملی آقای افتخاری باعث شد مردم اقبال بیشتری نشان بدهد و الگو سازی شود. البته این اثر در دهه ۶۰ و بعد از جنگ به بازار آمد؛ شاید اگر امروز منتشر می شد، اقبال گذشته را نداشت؛ شرایط زمانی خیلی مهم است.

این نوازنده در ادامه می گوید:حس نوستالژی همیشه با انسان است اما بازآفرینی آثار گذشته توسط خواننده های امروز، به دلیل این موضوع نیست. در واقع اثری خلق نمی شود که در دل مردم بنشیند. آرشیو صدا و سیما بیش از چند هزار ساعت اثر دارد که شاید تهیه کننده ها یکبار هم رغبت به پخش برخی از آن ها ندارند، اما برای تولید و نگهداریشان میلیاردی هزینه می شود.

وی درباره ترانه هایی که امروز مورد استفاده قرار می گیرند بیان می کند:ما الان ترانه سراهای جوان خوبی داریم؛ پیش از انقلاب نیز شخصیت هایی مانند بیژن ترقی، معینی کرمانشاهی یا نواب صفا و… را داشتیم. پس از انقلاب ترانه به نوعی ممنوعیت پیدا کرد؛ به عنوان مثال در شعر از ضمیر اول شخص نمی توانستند استفاده کنند. بعد از دهه ۸۰ فضا باز و بازتر شد. متاسفانه این فضای باز کم کم به جایی رسید که ترانه ها از نظر وزنی مشکل ندارند و اصول شعری رعایت می شود اما در محتوا اشکال دارند.

او اظهار می کند:یکی از دلایل اینکه ترانه های امروزی به دل نمی نشیند برای این است که اهنگ قوی ندارند؛ اگر یک ترانه با موسیقی و خواننده خوب همراه شود مردم نیز از کتاب و ترانه های آن ترانه سرا استقبال می کنند

وی همچنین با اعتقاد به اینکه «ممیزی موسیقی باید محترمانه کنار بکشد»، اظهار می کند:هرچند که در زمینه موسیقی می گویند ما کارشناسی می کنیم اما ممیزی انجام می شود. در زمینه شعر هم ممیزی باید با نگاه اصلاح گرایانه وجود داشته باشد. یعنی ساختار نظام مند شعر فارسی رعایت شود و فضای بازی برای اشعار سپید و ترانه ها ایجاد شود . از طرفی ضمن رایت چارچوب، اثر شعارگونه نباشد. یادم نمی رود مرحوم افشین یدالهی شکوه ها داشت از رد شدن اشعارش در این گونه ممیزی های ناروا.