همه چیز درباره فیلم بارکد جدیدترین فیلم مصطفی کیایی

فیلم سینمایی بارکد ساخته مصطفی کیایی

فیلم بارکد که ابتدا صاف کننده نام داشت ولی بعد به بارکد تغییر کرد . مصطفی کیایی میگوید بازیگران این فیلم در زمان کوتاهی انتخاب شدن.

بارکد جدید ترین ساخته مصطفی کیایی یکی از بهترین فیلم هایی است که امسال روی پرده آمده و خوشبختانه فروش خوبی نیز داشته است. کیایی که فیلم های بعدازظهر سگی سگی، ضدگلوله، خط ویژه و عصر یخبندان را در کارنامه اش دارد، درجدیدترین فیلمش درمقایسه با ساخته های قبلی آشکارا چند گام رو به جلو برداشته و می توان گفت بارکد بهترین فیلم کارنامه اوست.

محسن کیایی و بهرام رادان در بارکد

درحقیقت بارکد تمام آن چیزهایی را که یک فیلم را بدل به سینما کرده و آن را با نمونه های ناموفق سینمایی یا تله فیلم هایی که به اسم فیلم سینمایی روی پرده نمایش داده می شوند، متفاوت می کند، یک جا درخود دارد:یک داستان جذاب پراوج و فرود و پرتحرک با چاشنی های فراوان که از لحظات مفرح و کمیک تا انتقادات تند و تیز اجتماعی را شامل است؛ روایتی متفاوت از کلیت روایی سینمای سهل انگار بدنه- که همیشه پنداشته همین که قصه می گوید بس است و تماشاگر به خاطر این قصه گویی باید تا ابد رهین منت این سینما باشد؛ شخصیت های جذاب و غیرکلیشه ای که سینمای ایران کمتر ریسک نزدیک شدن به آنها را متحمل شده؛ انتخاب عوامل حرفه ای و کاربلد جلو و پشت دوربین که آن را بدل به نمونه ای استاندارد در سینمای داستان گوی بخش خصوصی می کند؛ دوری از هرگونه محافظه کاری در قصه گویی و روایت و حتی انتقادات اجتماعی- سیاسی- که با توجه به صراحت و ریسک پذیری ذاتی نسل جوان این فیلم را تبدیل به گزینه ای محبوب برای جوانان کرده و سابقه نشان داده این اتفاق برای هر فیلمی که این ویژگی ها را شامل باشد، رخ خواهد داد و البته درنهایت حفظ توازن و تعادل در رویکرد فیلمساز که باعث می شود فیلم را هم مخاطب عادی سینمارو دوست داشته باشد و هم منتقدانی که به هرحال نگاه سخت گیرانه تری به فیلم به عنوان یک اثر هنری دارند.

بازیگران فیلم بارکد

همه اینها روی هم یعنی این که بارکد فیلمی است که باید آن را جدی گرفت. فیلمی که برخلاف ظاهر شیرین و شوخ و شنگش تند ترین و رادیکال ترین انتقادات اقتصادی-اجتماعی را (خدا کند تعبیر سیاسی از این انتقادات نشود که البته در این مرز پرگهر این امر ممکن و مقدور نیست!!) به تصویر می کشد؛ و اصلا و اساسا اصل مطلب و درواقع اصل ارزش فیلم نیز درهمین جمله است:این که هرچه را کارگردان و نویسنده در دل دارند و می خواهند فریادش بزنند، به تصویر می کشد. در سینمایی که محافظه کاری اپیدمی شده، حاصل از ممیزی های بی قاعده و با قاعده باعث شده سینماگران ترجیح دهند آسه بروند و آسه بیایند مبادا که گربه شاخ شان بزند؛ و آنهایی هم که ریسک پذیری یا دل و جرأت دارند و به اصطلاح سرشان بوی قورمه سبزی می دهد، هم، شعارها و انتقادات و اعتراضات شان را بی هیچ ظرافتی توی صورت مخاطب می کوبند، همین یک نکته می تواند ارزش یک فیلم باشد…

در مورد این فیلم در این صفحه می شد کارهای گوناگونی کرد:می شد چند نقد و یادداشت در مورد بارکد نوشت و می شد با کارگردان و بازیگران و حتی دیگر عوامل فیلم- که بلااستثنا همه شان کاری استاندارد ارایه داده اند- گفت وگوهایی ترتیب داد.

می شد کارهای دیگری نیز کرد:از مرور کارنامه فیلمساز و مقایسه مشترکات و مفترقات این فیلم با بقیه فیلم های کیایی گرفته تا نظرخواهی از منتقدان و سینماگران و هر کار دیگری که فکرش را بکنید. ما اما کوشیدیم کاری که در این سال ها در مطبوعات ایران کمتر سراغش رفته اند، به انجام برسانیم و آن قالبی شبیه نقد- مصاحبه است. در واقع رویکرد ما چیزی بین نقد بوده و مصاحبه؛ این که ویژگی ها و داشته های فیلم و البته انتقادات احتمالی از فیلم را درکنار پاسخ هایی که کارگردان درقبال آنها یا انتقاداتی چون آنها داشته، یک جا ارایه دهیم…

راه راست یعنی ساخت یک فیلم استاندارد…

مهم ترین ویژگی بارکد این است که نه ساده انگارانه درپی به دست آوردن دل عامه تماشاگر ساده دل سینماست- که سابقه نشان می دهد نقطه آسیب زا و به اصطلاح پاشنه آشیل این تماشاگر همچنان کمدی است؛ بی خود نیست بدترین، ضعیف ترین، سطحی ترین، ابلهانه ترین و حتی بی مزه ترین فیلم های به اصطلاح کمدی سینمای ایران (موسوم به شانه تخم مرغی ها) هم در گیشه خوب جواب می دهند- و نه این که تمام تخم مرغ هایش را در سبد منتقدان و جشنواره ها گذاشته- درصورتی که پیش بینی ها درست از کار نیامد و فیلم با استقبال مواجه نشد، دیگر چیزی برای نازیدن و بهانه ای برای ادامه بازی نداشته باشد.

تصاویر فیلم سینمایی بارکد

این فیلمساز که نشان داده اگر چنین نیتی داشته باشد، قواعد بازی درچنین زمینی را نیز بلد است (سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از سی امین جشنواره فیلم فجر را برای فیلم ضد گلوله و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران سی ودومین و سی وسومین دوره جشنواره را برای خط ویژه و عصر یخبندان بخشی از موفقیت های جشنواره ای مصطفی کیایی هستند) با رویکردی هوشمندانه در بارکد در خط وسط این دو گرایش حرکت می کند و این قابلیت را دارد که هر لحظه چیزی برای این دو خط موازی رو کند و هر دم حداقل یکی از دوطیف فوق الذکر را راضی و خشنود سازد. چنین فیلم هایی بهترین موقعیت و جایگاه را برای فیلمساز رقم می زنند:احترام و اعتبار میان منتقدان و فرهیختگان در کنار محبوبیت، اشتهار و حتی شاید ستاره شدن کارگردان از دستاوردهای چنین رویکردی است که بارکد هم از آن بهره مند است…

نظر مصطفی کیایی: بعد از ردشدن فیلمنامه پارازیت دوست داشتم یک کار متفاوت انجام دهم. به همین دلیل تصمیم گرفتم فیلمنامه ای پرشروشور و با توجه به سلیقه مخاطب عام جلوی دوربین ببرم. البته این مسأله در فیلم های قبلی من هم وجود داشت و همیشه به مخاطب فکر می کردم و از نتیجه آن نیز بسیار راضی بودم. در واقع من در فیلمنامه هایم به نظر مخاطب نگاه می کنم و کلا طوری کار می کنم تا تماشاگر از فیلم دیدن در سینما احساس رضایت کند. ازسوی دیگر فاکتورهای این مهم را رعایت می کنم و سعی دارم قصه بگویم و فیلم استاندارد بسازم. همه اینها باعث می شود مخاطبان از فیلم هایم استقبال کنند. ضمن این که منتقدان را در نگاهم از تماشاگران معمولی جدا نمی کنم. به هرحال منتقدان و نویسندگان هم بخشی از همین مخاطبان هستند.

می توانم بگویم من برای تماشاگران فیلم می سازم. البته نه این که بخواهم به هر قیمت رضایتشان را به دست آورم و در این راه بهشان باج بدهم. نه؛ بلکه سعی و تلاش من این است که از راهی درست باعث برقراری ارتباط میان فیلمم و تماشاگران شوم؛ و مهم ترین گام طی کردن این راه درست این است که فیلم خوب و درست بسازم. فیلم خوب و درست هم در سینمای بخش خصوصی که باید پول فیلم برگردد تا بشود چرخه تولید را ادامه داد یعنی یک فیلم استاندارد- که تماشاگر بابت وقت و پولی که خرج کرده، احساس باختن و مغبون شدن نکند. درحقیقت برای من تماشاگر مهم ترین است؛ اما برای رضایت تماشاگر نه باج می دهم نه از خواسته ها و سلیقه ام کوتاه می آیم؛ تنها کاری که می کنم، این است که سعی می کنم استاندارد کار کنم.

حالا ممکن است یکی خوشش بیاید یا نه؛ شاید فیلم من برای همه آنها درجه یک نباشد و نتواند حتما راضی شان کند، اما نوع نگاه من اینطوری است که فیلم با مخاطبش ارتباط برقرار کند. آنچه برایم مهم است، ارتباط فیلم با تماشاگر است نه هیچ چیز دیگری. جایزه خوب است، تشویق خوب است، اینها همه به آدم انگیزه می دهند، اما فقط درهمین حد و نه بیشتر. توجه مخاطبان به فیلم برایم بیشترین اهمیت دارد و همیشه امیدوارم این اتفاق بیفتد.

کاریکاتور حماقت های اجتماعی ما…

دلایل بسیاری برای ساخت فیلمی چون بارکد به ذهن می آید که شاید نخستین و کلیشه ای ترین این دلایل ساخت فیلمی جذاب و پرفروش باشد (حتی می توان فقط و فقط روی ساخت فیلم تمرکز کرد- که برای فیلمساز چیزی در مایه های نفس کشیدن است)؛ در صحبت ها و نقدها و نظرهایی هم که تا امروز ارایه شده، به همین نکته اشاره شده؛ و البته بعضی ها هم به اغراض سیاسی- اجتماعی کارگردان اشاره کرده اند و با اطمینانی چنان مؤمنانه از این موضوع یاد کرده اند که آدم حیران می ماند چگونه اینان به ذهنشان نرسیده که آدم برای یک دگمه کت نمی دوزد… درحقیقت بعد انتقادی- اعتراضی فیلم چنان خوب از کار درآمده که برخی را به صرافت انداخته شاید دلیل اصلی ساخته شدن بارکد یافتن عرصه ای برای ابراز این حرف ها بوده…

بارکد بهترین ساخته مصطفی کیایی

نظر مصطفی کیایی: بارکد را به این دلیل ساختم تا حال مردم خوب شود و مخاطب در سینما از آن لذت ببرد و فیلم بتواند فروش خوبی درگیشه داشته باشد. برای ساخت این فیلم کمی خود را رها کردم. فضای بارکد تفاوت زیادی با سایر کارهایم دارد و فکر می کنم یک تجربه نو در سینمای ایران است؛ این فیلم همچون کارهای قبلی ام به بررسی معضلات اجتماعی می پردازد. فکر می کنم بارکد کاریکاتوری ازجامعه است. همه ما و در واقع جامعه درگیر یک سری از حماقت ها هستیم و من می خواستم بخشی از این حماقت ها را به صورت کاریکاتورگونه در یک فیلم جلوی دوربین ببرم. البته ممکن است که یک سری اشاره های سیاسی در این فیلم وجود داشه باشد، اما به واقع نمی خواستم در این فیلم حرف یا شعار سیاسی بدهم. این کار جوان پسند است و مسائل جوانان را بیان می کند. همچنین طنز این کار بیشتر از کارهای دیگرم است.

بارکد فقط و فقط شبیه بارکد است و بس…

فیلم های مصطفی کیایی علاوه بر جذابیت روایت و داستان گویی، به تفاوت های زبانی، ژانری و فرمی شان با هم معروفند. در واقع هر فیلم جدید این فیلمساز فیلمی قائم به ذات و منحصربه فرد است که کمترین شباهتی به فیلم های قبلیش ندارد. دو فیلم اول کیایی اگر چه کمدی هستند، اما تفاوت های فراوانی میان جنس، نوع و رویکرد کمیک بعدازظهر سگی سگی با ضدگلوله وجود دارد. این تفاوت را می توان در دو فیلم خط ویژه و عصر یخبندان هم دید که نه با هم شباهتی دارند و نه به فیلم های قبل و بعد از خودشان. بارکد هم که حسابش کاملا جداست. بارکد لحظات طنز و کمیک دارد؛ اما کاملا بی ارتباط با کمدی بعدازظهر سگی سگی یا ضدگلوله. این فیلم انتقادات تند و تیز اجتماعی- سیاسی نیز دارد؛ اما بازهم بدون کوچک ترین شباهتی به خط ویژه یا عصر یخبندان. در واقع هر فیلم کیایی زبان، فرم، فضا و اتمسفر ویژه خودش را دارد و این یکی از مهم ترین محاسن فیلم های این سینماگر با استعداد است…

مصطفی کیایی کارگردان فیلم بارکد

نظر مصطفی کیایی: بارکد دقیقا شبیه خودش است؛ همچنان که فیلم های قبلی من نیز چنین بودند. درحقیقت هر فیلمی باید چنین باشد؛ چراکه هر داستانی شخصیت ها، فضا، اتمسفر و لحن و روایت خود را می طلبد. خیلی ها در باد موفقیت فیلم قبلیشان می خوابند و می خواهند با تکرار فضا و رویکرد فیلم موفق شان موفقیت های آن فیلم را استمرار بخشیده و همان راه را دنبال کنند، اما تکرار هیچ گاه موفقیت به همراه ندارد و حتی بسیاری از اوقات با شکست محتومی همراه است.

مثلا من خودم اگر قرار بود بعد از موفقیت ضدگلوله براساس آن مدل موفق فیلم بسازم، مطمئنم فیلم سوم یا چهارمم جذابیتی نداشت یا مثلا عصر یخبندان؛ این فیلم معضلی را به نمایش می گذاشت که تنها باید با همان لحن جدی ساخته می شد و شاید شوخی زیاد در این فیلم می توانست مسأله را لوث کند؛ اما بارکد به دلیل ظرفیت سوژه آن بازگشتی به سینمای کمدی برای من بود. در حقیقت دنیای این فیلم دنیای منطق های دقیق نیست و جهان خودش را دارد. مشخصا یک حماقتی در روابط حاکم بوده و شکلی کاریکاتورگونه دارد. در این فیلم همه کاراکترها کاریکاتور هستند.

عکس سحر دولتشاهی

نمونه دیگر روش روایت غیرخطی عصر یخبندان بود که از نگاه آدم های متفاوت روایت می شد و یک جایی اینها به هم گره می خورد و یک شیوه بود برای جذاب تر شدن فیلم. در حالی که بارکد رویکرد دیگری را می طلبید. فرم داستان بارکد به گونه ای است که یک غافلگیری در خودش داشت و ما هم برای برجسته کردن این غافلگیری طوری طراحی کردیم که داستان از انتها به ابتدا روایت شود. می توانم بگویم برای این فیلم فرمی که برایش در نظر گرفتیم بهتر جواب می داد و فکر می کنم این نوع روایت با توجه به قصه ما باعث جذاب تر شدن فیلم شده است؛ اینها همان تفاوت هایی هستند که تفاوت فیلم ها را رقم می زنند…

جذابیت و دیگر هیچ…

کیایی از همان نخستین فیلمش نشان داده که علاقه خاصی به استفاده از چهره های سرشناس برای تصویر کردن کاراکترهای فیلمش دارد. هر کدام از فیلم های مصطفی کیایی پر هستند از نام های بزرگی که هر کدام برای یک فیلم کافی به نظر می رسند، اما در فیلم های او این نام ها در کنار هم فقط بخشی از بار را بر دوش می کشند. رضا عطاران، سعید آقاخانی، بهنوش بختیاری، علی صادقی، مهدی هاشمی، مسعود کرامتی، مهتاب کرامتی، مصطفی زمانی، میترا حجار، هومن سیدی، هانیه توسلی، آنا نعمتی، سحر دولتشاهی، بهرام رادان، فرهاد اصلانی، رضا کیانیان و… بخشی از فهرست بلندبالایی هستند که در پنج فیلم کیایی بازی کرده اند و مرور کوتاه این لیست هم نشان می دهد این کارگردان چه دلبستگی عجیبی به بازیگران حرفه ای دارد.

چنین رویکردی هم برای تماشاگر عاشق بازیگران شناخته شده جذاب است و هم برای کسانی که نگاه جدی تری به سینما دارند. به هر حال نمی توانیم انکار کنیم که بازیگر مطرح را توانایی هایش است که به این جایگاه رسانده؛ همین توانایی ها هم هست که باعث می شود حضور چنین بازیگرانی در ارتقای کیفی نقش آفرینی ها و به تبع آن ارتقای سطح فیلم موثر باشد….

بهرام رادان بازیگر فیلم بارکد

نظر مصطفی کیایی: اگر بخواهید فیلم تان خوب درآید و استاندارد باشد باید تصویر، قاب، صدا، گریم و اجرای خوب داشته باشید؛ یعنی باید همه اینها در حد استاندارد باشد. مشکل سینمای بدنه ما این بود که فیلم های مان استاندارد نبودند. من سعی کردم وقتی برای مخاطبم کار می کنم این استانداردها را رعایت کنم و کاری کنم تا مردم فیلم سینمایی ببینند. این را سعی کرده ام در تمام جنبه های فیلم هایم رعایت کنم؛ مثلا با این که این سال ها ساخت فیلم های آپارتمانی مد است، اما همه فیلم های من بالای ١٥ یا ٢٠ تا لوکیشن دارند و در سطح خیابان های شهر اتفاق می افتند. من دوست دارم زندگی را روی پرده بیاورم و می خواهم کارهایم تنوع بصری داشته باشد تا تماشاگر خسته نشود. به همین خاطر در قصه هایم مدام دنبال عناصر جذاب هستم.

تولد دوباره بهرام رادان

بهرام رادان بازیگر خوش شانس، باهوش و البته بااستعدادی است؛ این را نگاهی گذرا به کارنامه این هنرپیشه پرطرفدار اثبات می کند. همین بازیگر باهوش و بااستعداد اما در سال های اخیر از آن روزهای اوجش دور افتاده بود و نمی شد کار چندان شاخصی در میان کارهای اخیر رادان یافت. این اوضاع اما با بازی رادان در نقشی منفی و سیاه در عصر یخبندان پایان یافت و تماشاگران پس از مدت ها با رادانی مواجه شدند که نه تنها در نقش خوب نشسته بود، بلکه تک تک لحظات حضورش روی پرده نشان از انگیزه ای داشت که مدت ها بود در بازی های این هنرپیشه جای خالیش به شدت احساس می شد.

در بارکد دوباره رادان حضوری درخشان دارد و این بار البته در نقشی دشوارتر که کمدی حاکم بر فیلم نیز بر این دشواری می افزاید. در حقیقت می توان، به قول فرنگی ها، کردیت احیای دوباره بهرام رادان را به کیایی داد که نتیجه اش نیز در یک بازی دو سر برد هم به فیلم، هم به رادان و هم البته به سینمای ایران سود می رساند. این که کیایی تنها باری که در کارنامه اش از یک بازیگر در دو فیلم پشت سر هم استفاده کرده نشان از آگاهانه بودن این احیا دارد. از تک تک لحظات بارکد پیداست که هم رادان و هم کیایی به طرف مقابل اطمینان و ایمان داشتند و نتیجه این ایمان دوطرفه نیز یکی از بهترین بازی های این سال های سینمای ایران شده است….

سه گانه انتقادی آقازاده ها و رانت خواران

فیلم سینمایی بارکد

نظر مصطفی کیایی: به هر حال شرایط غیرشفاف اقتصادی و دغدغه هایی که وجود دارد و مردم مورد ظلم قرار می گیرند و حق شان پایمال می شود باعث شده افرادی قارچ گونه در جامعه رشد کنند. افرادی که یکسری بده و بستان هایی دارند و حقوق مردم را ضایع می کنند. من با این فیلم به موضوع پیرامون خودمان نگاه کردم. در واقع من خودم درگیر این ماجرا هستم و دوست دارم بحث عدالت را مطرح کنم و بگویم آدم ها در چه شرایطی زندگی می کنند.