هنر مفرغ کاری در دوره ساسانی + عکس

هنر مفرغ کاری در زمان ساسانیان…

اشیای مفرغی حتی بیش از جام های مشهور نقره صفات بزرگی و پهلوانی هنر ساسانی را جلوه می دهند. تنگ های مفرغی اغلب بسیار بزرگ است و شکلی سترگ دارد. ظرافت دل پسند قطع و اندازه های کهن مفرغ های ادوار گذشته با ذوق شاهان ساسانی که معتقد بودند از جانب خداوند به فرمانروایی ایران، یعنی «بزرگ ترین و شریف ترین کشورها»، مامور شده اند متناسب نبود. به همین دلیل صنعتگران این دوره برای تطبیق دادن هنر مفرغ با سلیقه پادشاهان، که در واقع حامیان اصلی این هنر نیز بودند، به بزرگ کردن قطع آثار و ظروف پرداختند.
شاهان ساسانی عظمت و اهمیت مقام خود را حس می کردند. افراد نخستین این دودمان در مقابل این وظیفه خطیر فروتنی بسیار نشان می دادند. هم چنین افتخارات بزرگ ایران کهن را مد نظر داشتند و بر عهده خود می دانستند که این سنت را حفظ کنند و بر آن بیفزایند.
شور و حرارت مذهبی، وطن پرستی خاص ایشان را تقویت می کرد. قدرت ملت چون با تشکیلات کامل و موثر ملی که ایشان ایجاد کرده بودند توام شد، موجب فتوحات پی در پی گردید. یک بار دیگر ، ایران بر قسمت اعظم آسیای غربی فرمان روا شد و از سند تا نیل و دریای اژه را باج گزار کردند.
ساسانیان قدر این نعمت بلکه موهبت الاهی را که به ایشان چنین تفوق و قدرتی ارزانی داشته بود می دانستند. این احساس و ادراک خاص را با عبارت های عادی نمی توان بیان کرد. در واقع کلمه «عادی» نامناسب ترین صفتی است که برای شاهان ساسانی ، یعنی کسانی که مکرر بر شاهنشاهی روم غلبه کرده بودند، می توان ذکر کرد. به همین نسبت، هنر رسمی عظیم ترین و موثرترین صورت را در شیوه ایرانی یافت.

نمونه ای از مفرغ کاری در قدیم

کاخ های پادشاهی با آثار نفیس و گران بها آراسته شد و شکوه و عظمت آن تا آنجا بود که در مقام مقایسه، شیوه رسمی دوران پیشین را سرد و محقر جلوه داد.
به طور کلی سیاست هنری دوره ساسانی در نمایش این قدرت روزافزون خلاصه می شد و هنرمندان آن دوره روش سترگ نمایی را مناسب ترین روش برای رسیدن به چنین هدفی دیدند. امروزه هنگام بررسی هنر دوره ساسانی، با بزرگ نمایی در همه نوع هنر روبرو هستیم؛ از کاخ سازی گرفته تا فرش، حجاری، صنایع دستی و…
مثلا مجالس اعطای سلطنت از طرف خداوند به شاهان ساسانی و پیروزی های پیاپی ایشان، بر حجاری های عظیمی که در سنگ های طبیعی کنده شده بود و در سر شاهراه ها قرار داشت، به بینندگان نشان می داد که قدرت و اقتدار از آن کیست. و یا تالار وسیع بارعام در کاخ تیسفون با فرش بزرگ زربفتی که به انواع گوهرها مزین بود ، مفروش شده بود و این خود نشانه ثروت و شانی به شمار می رفت که به همه نیروهای خارجی و امیران محلی نشان می داد که هرگونه خیال خصومت بیهوده و بی فایده است.
پس اگر در هنر مفرغ سازی با ظروف بزرگ و عظیم روبه رو می شویم نباید این موضوع را یک استثنا در نظر بگیریم بلکه این هنر نیز پیرو همان سیاست بزرگ نمایی برای القای عظمت امپراتوری ساسانی به وجود آمد.
یکی از باشکوه ترین نمونه های تنگ مفرغی (تصویر ۱) که نماینده ی زبان دار همه ی انواع آن است به ظرف های گلابی شکل و نازک شیوه ی قدیم تر شباهت دارد اما بسیار بلندتر و سنگین تر و قوی تر است. در  مجالس بزرگ بزم، که شاهان ساسانی سخت دوست می داشتند ، ریختن شراب از چنین تنگی تنها از ساقیان درشت اندام و نیرومند برمی آمد.

مفرغ کاری های قدیمی

تزیینات روی آن به شیوه ای حیرت انگیز کهن ترین و قوی ترین سبک ایرانی را تجدید کرده است. نقش های برآمده جز تجدید و تایید همان شکل کوه که در لیوان متعلق به دوره اول شوش(تصویر۲) دیده می شود چیزی نیست. در اینجا نقش های مدور شده و به شکل بیضی درآمده و تیرهایی که از گودی های بیرون جسته همان نی هاست که از چشمه روییده و اکنون رو به نمو است و بعد به شکل درخت مقدس جایگزین می شود.
نقش وارونه گل برگ سدر در پایه ظرف نیز تکر ار نقش پایه های ستون کاخ های هخامنشی در تخت جمشید و شوش است و چگونگی سوار کردن نقش ها بر کاسه گل سدر نیز هم چنان جنبه قدیمی دارد.
گردن صاف تنگ که با بدنه ی منقش آن تضادی دارد، استحکامی به شکل ظرف می بخشد و لبه پهن و افقی آن که منتهای دوایر نقش و شکل تنگ است، نیز همین تاثیر را در بیننده ایجاد می کند.
دسته ظرف بیش از همه قابل توجه است. شکل آن تنه چالاک شیری است که در کشیدگی آن مبالغه شده است. شیر گویی خود را بالا کشیده است تا لبه ظرف را به دندان بگیرد. تنه کشیده و دراز این جانور که روی پا ایستاده در هزاره دوم پیش از میلاد در هنر آذربایجان دیده می شود و به صورت های مختلف، خاصه در طلسم، به دست فلزکاران لرستان ساخته شده است.