گبه بافی اثر هنری زنان ایلاتی

هنر زیبای گبه بافی

بین بافندگان گبه، استفاده از نقشه مرسوم نیست و هر کدام از بافندگان گبه، نقش هایی ذهنی را که میراث گذشتگان یا ابداعی خودشان است، بر فرآورده های خود می بافند. زمینه ی گبه های تولیدی مناطق مختلف ایران اکثرا دارای رنگ های روشن نظیر سفید، کرم یا شیری است. وجه مشترک تمامی گبه های ایرانی، گونه یی نقش پردازی سنتی است.

گبه تفاوتی چندانی با قالی ندارد

گبه، در ظاهر، هیچ فرقی با سایر بافته های داری و به ویژه قالی ندارد و به بیان بهتر، نوعی فرش است که به شیوه ی بافت قالی و معمولا در قطع قالیچه بافته می شود و تنها تفاوت محسوسش با قالی، پرزهای بلند آن و تعداد پود بیش تری است که نرمی خاصی به گبه می بخشد.

بافت گبه

وسایل و ابزار کار زنان بافنده گبه، از ابزاری که سایر بافندگان به کار می برند، بیش تر نیست و عمدتا شامل دارهای افقی و دفتین، سیخ پودکشی، قیچی و گاه قلاب است، اما در باطن، حکم پدیده ای منحصر به فرد را دارد و با جرات می توان گفت اگر میلیون ها گبه با هم مورد مقایسه قرار بگیرد، محال است در بین آن ها، حتی دو گبه با مشخصات یکسان یافت شود.

زیرا بین بافندگان گبه، استفاده از نقشه مرسوم نیست و هر کدام از بافندگان گبه، نقش هایی ذهنی را که میراث گذشتگان یا ابداعی خودشان است، بر فرآورده های خود می بافند و حتی در شرایطی که مشتری گبه، طرح خاصی را در اختیارشان می گذارد و درخواست می کند شبیه آن را ببافند، برحسب روحیه و سلیقه شان، نقش ها را تغییر می دهند و رنگ ها را با انتخاب خودشان به کار می برند. به این ترتیب، در بافت گبه حتی اگر بافنده ای شخصا نیز بخواهد از یک محصول خود کپی برداری کند، موفق به چنین کاری نخواهد شد. زیرا باز احتمال دارد که گبه بافت شده از نظر نقش، رنگ، اندازه یا جای طرح، بلندی و کوتاهی پرز، تعداد پودها و… با گبه اول تفاوت داشته باشد.

زمینه ی گبه های تولیدی مناطق مختلف ایران اکثرا دارای رنگ های روشن است

تهیه رنگ برای بافت گبه

در بافت گبه که به وسیله ی پشم خودرنگ مخلوط با موی بز انجام می شود، تفکیک رنگ ازاهمیت فوق العاده زیادی برخوردار است. در واقع اولین مرحله ی کار گبه بافی همین امر است که طی آن، گبه بافان و دست اندر کاران ابتدا پشمی را که از دام های خودشان تامین شده و یا (در صورتی که خانواده فاقد دام باشد) از سایر دامداران، دامپروران و عشایر خریداری کرده، به نسبت نوع رنگی که دارند آنها را کاملا تفکیک می کنند.

این پشم ها پس از شستشو، توسط زنان و دختران و به وسیله ی دوک های کوچک و قابل حمل ریسیده و تابیده می شود. گاهی نیز برای تهیه رنگ گبه از موی بزهای عدنی و پاکستانی را که از تنوع رنگ فوق العاده زیادی برخوردار است با پشم گوسفند مخلوط کرده و به عنوان تار یا جهت دوخت سجاف ها مورد استفاده قرار می دهند.

زمینه ی گبه های تولیدی مناطق مختلف ایران اکثرا دارای رنگ های روشن نظیر سفید، کرم یا شیری است و نقوش به رنگ های مشکی، قهوه یی، حنایی و… می باشد. گبه با کمک دارهای قالیبافی افقی و به شیوه ی قالی بافته می شود و بافندگان گبه برای ایجاد نقوش بر روی فرآورده های خود در حین بافت گبه از نقشه استفاده نمی کنند و بیشتر به طور ذهنی به این کار می پردازند.

طرح و نقش های گبه

گبه بافی در اکثر مناطق روستایی و عشایری مرسوم است

بیشتر گبه بافان یک یا چند طرح خاص را در ذهن داشته و در بافت آن دارای مهارت هستند ولی به طور کلی نقش اصلی گبه های ایرانی را یک مربع مستطیل و یک ردیف لوزی در وسط آن تشکیل می دهد که رئوس هر یک از لوزی ها، به رئوس لوزی های دیگر متصل است و در اصطلاح محلی “کم” نامیده می شود.

علاوه بر این، استفاده از نقوش بوته جقه در بافت گبه و گل های مختلف به طریقه ی هندسی نیز جای خاصی در گبه های تولیدی توسط عشایر، روستانشینان و بافندگان شهری مناطق پیش گفته دارد.

در مجموع می توان گفت وجه مشترک تمامی گبه های ایرانی، گونه یی نقش پردازی سنتی است که طی هزاران سال پرورش یافته و نیز صور هندسی و نگاره های پرندگان و حیوانات زمینه که ممکن است مرکب باشد از ردیف صور هندسی یا انواع گل (چیزی شبیه نقوش فرشهای ترکمنی) یا مانند دستبافت های قشقایی راه راه باشد، با یک تا سه ترنج در هر گوشه.

مراکز بافت گبه
گبه بافی در اکثر مناطق روستایی و عشایری مرسوم بوده و مرکز اصلی بافت گبه در مرکز کشور و جنوب می باشد. از جمله مراکز مهم بافت گبه می توان از دو گنبدان، باشت، آرو در شهرستان گچساران، تل گر، چشمه بلقیس، ده شیخ و چرام در شهرستان کهکیلویه از سراب تا ده علیا و ده سفلی و موردراز علیا و سفلی در شهرستان بویر احمد، برازجان و حوزه های روستایی شول و ده کهنه از استان بوشهر نام برد.

استان فارس از گذشته بسیار دور یکی از مهم ترین و بزرگ ترین مراکز ایل نشینی به شمار می رفت. ایلات قشقایی، خمسه، ممسنی و بختیاری به بافت گبه اشتغال داشتند و بهترین گبه ها کار ترکان قشقایی فارس می باشد که در خارج از کشور از اعتبار خاصی برخوردار است.

گبه های قشقایی تمام پشم هستند و تار آنها نیز پشمی است

در گبه های قشقایی از رنگ ها و نقش های متفاوتی استفاده می شود

ایل قشقایی از دست بافته های بسیار مشهوری برخوردار می باشد که مورد تحسین جهانی واقع شده است، گبه های ایل قشقایی ترکی بافت می باشند، نقش گبه ها تکرار اشکال شکسته و ساده هندسی می باشد. اکثر گبه های ایلات فارس از شفافیت رنگی خاصی برخوردار است، تار و پودهای گبه های قشقایی تماما از پشم می باشد و پشم های مورد استفاده گبه ها در فارس تهیه می شوند. پشم فارس یکی از مرغوب ترین پشم ها جهت بافت قالی و گبه می باشد.

در گبه های قشقایی برخلاف گبه های سایر نواحی ایران که خودرنگ است، بافنده ی گبه از رنگ ها و نقش های متفاوتی استفاده می کند. البته گبه هایی با نقش ساده با زمینه ای یکرنگ یا رنگهای محدود نیز بافته می شود. از نقش های مورد علاقه گبه بافان ایل قشقایی نقش شیر است که علاوه بر اهمیت باستانی، این نقش مظهر جوانمردی است و بی ارتباط با وجود شیر در منطقه کامفیروز و دشت ارژن فارس نیست. نقش های لچک ترنج, ستاره, نقش خشتی, نقش حیوانات مختلف و … نیز در گبه بافی کاربرد دارد. گبه های قشقایی تمام پشم هستند و تار آنها نیز پشمی است. اندازه گبه متفاوت است. معمولاً اندازه ۱۰۰×۲۰۰ یا ۲۰۰×۱۱۵ سانتی متر متداول تر است.