رضا عطاران از دراکولا تا ترس های زندگی اش + تصاویر

*چرا این قدر از مصاحبه فرار می کنید؟ این که خواننده ها درباره ی شیوه ی کارتان یا خودتان چیزی بدانند نگرانتان می کند؟

رضا عطاران:نه، یک بخشش این است که کارهایی که دارم می کنم به ناخودآگاهم برمی گردد. چیزی نیست که خیلی به ش فکر کرده باشم؛ نمی دانم، شاید به خاطر تجربه ام است. همه چیز خیلی حسی است، توضیح دادنی نیست. فقط هم در ایران نیست، فکر می کنم در همه جای دنیا هم آدم هایی که توی سینما کار می کنند خیلی نمی توانند جزئیات کارشان را توضیح بدهند. دلیل دیگرش هم این است که سخنور خوبی نیستم و آن چیزی را که باید دقیق توضیح بدهم درست و کامل نمی گویم… یک چیز دیگر هم هست … راستش چیزهایی را که باید گفت هم نمی شود گفت! ما همه اش دور هم می نشینیم و بعد چیزهایی را که جوابش را می دانیم از هم می پرسیم و جوابش را هم می گیریم. عین یک دورهمی مدام دور هم جمع می شویم و حرف می زنیم و همین جور تکرار می کنیم.

*اما یک دلیلش همین نگفتنی هاست …

عطاران:خب بعضی چیزها را نمی َشود گفت، بعضی چیزها را هم نباید گفت. به نظرم اصلا مصاحبه نکنیم بهتر است!

*یعنی جمع کنیم برویم؟

عطاران:آره! واقعا این مصاحبه ها به چه درد می خورد؟ نتیجه کار، همانی است که مردم در سینما می بینند. بهتر است مردم همان را ببینند و چیزی و کسی هم مزاحمشان نشود.

*اگر بخواهید راز و رمز یک فیلم را باز کنید. خب، حق با شماست. اما گاهی فقط درباره ی شکل کار حرف زده می شود که بد هم نیست.

تماشاگر متوجه می شود که چطور یک فیلم را ببیند بهتر است. صرفاً یک پیشنهاد است به او. راستش من فکر می کردم شاید می ترسید چیزی از کارتان یا زندگی تان لو برود که این قدر از حرف زدن ابا دارید.

عطاران:من دوست ندارم درباره ی زندگی شخصی ام حرف بزنم. فکر کنم هیچ کس دوست ندارد. خود شما دوست دارید؟

*نه، اما همیشه درباره ی بازیگرها و سلبریتی ها کنجکاوی وجود دارد و آنها هم سعی می کنند با حرف هایی که درباره ی کارشان می زنند مانع کنجکاوی مردم بشوند.

عطاران:آخر آن بخش ها هم تکراری است. من در حدی که بتوانم و باید می گفتم، حرف زده ام اما بیشتر نمی شود توضیح داد.

*من خودم شخصاً درباره ی شکل کارتان کنجکاوم. این که چطور نقش را انتخاب می کنید، چطور روی آن کار می کنید، اصلاً معیاری دارید یا نه.

عطاران:من هم مثل بقیه، اگر متن خوبی باشد، حتما قبول می کنم. کارگردان اگر آدم حسابی باشد خیلی چیزها مثل اندازه ی نقش یا شخصیت، مهم نیست، قبول می کنم. اما اگر کار اولی باشد یک چیزهایی مهم می َشود، مثلا او قبلا کجا بوده و اگر فیلمنامه اش خوب است می تواند آن را خوب در بیاورد یا نه.

*اما اینها سلیقه ای است.

عطاران:دقیقاً، سلیقه خیلی تعیین کننده است. به نظر من دراکولا فیلم خیلی خوبی است اما از نظر خیلی ها ممکن است آن چیزی نباشد که از من توقع می رود. آن کاملا سلیقه ای است.

*اما این سلیقه به مرور شکل گرفته. الان یک بازیگر تازه کار ممکن است فکرکند که برای دیده شدن یک فیلم را بازی کند، اما شما که معیار این جوری ندارید. شما حتماً به چیزهای دیگری فکر می کنید …

عطاران:خب آره، گاهی آدم از تکرار خودش خسته می شود و فکر می کند تنوعی به وجود بیاورد. توی کار ما چون مدام ازت می خواهند یک چیز موفق را دوباره بسازی، کار سخت تر هم می شود.

*پس تنوع نقش ها یکی از معیارهایتان است؟

عطاران:بله، اما گفتم که خیلی چیزهای دیگری هم هست.

*یادم هست زمانی گفتید که بازیگری آن قدر برایتان جدی نیست، نه این که جدی نیست … بیشتر شبیه یک جور سرخوشی است.

عطاران:گفتم که اگر قرار باشد بین بازیگری و کارگردانی یکی را انتخاب کنم حتما بازی را انتخاب می کنم، چون بازی نزدیک تر است به بازی کودکانه، دلیلش هم این است که مسئولیت های کمتری داری و باید نقش را دربیاوری. توی این حالت به عنوان سرگرمی آدم بزرگ ها به بازی نگاه می کنی وی توی کارگردانی ایده خیلی مهم است، مدیریت کل گروه، حتی مسئولیت مالی هم مهم است و من واقعاً هر بار کارگردانی می کنم بخشی از موهایی که برایم مانده است می ریزد و بخشی از آن هم سفید می شود.

*پس یک دلیل این که دیر به دیر فیلم می سازید این است که از کارگردانی کمتر لذت می برید؟

عطاران:لذت که کمتر است. چون درگیری ام بیشتر است.

*اصلا چی وسوسه تان می کند که فیلم بسازید؟

عطاران:همین دیگر، اینها را نمی توانم توضیح بدهم. تا صبح هم بپرسی نمی توانم توضیح بدهم!

*یک راهی پیدا می کنم که جواب بدهید! همین دراکولا را چی شد که ساختید؟ ایده ای که تشویقتان کرد فیلم خودتان را بسازید چی بود؟

عطاران:این که از نظر من اعتیاد مسئله ی خیلی مهم و بزرگی است ولی بهش توجه نمی شود.

*همین قدر کلی؟

عطاران:بله، و البته این که شما هر وقت می خواهید به ش نزدیک شوید می گویند بد آموزی دارد. در طول این سال ها، مراکزی وجود داشته که با اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر مبارزه کرده اند. خانواده ها هم که مدام مقابله می کنند ولی اگر درصد بگیریم در تمام خانواده های ما معتاد هست و تقریبا همه درگیر این موضوع اند. اگر مسئله ی مهمی نبود این تعداد آدم معتاد هم نبود . ببین همین الان من می خواهم این را بگویم هی باید به چیزهای دیگری نزدیک شوم که نباید …

*خب بشوید. ایرادش چیست؟

عطاران:آخر همه اش مسئله است. ما این همه شعار داده ایم که داریم مبارزه می کنیم و آمار داده ایم و این ور آن ور گفته ایم که همه چیز بهتر شده اما نتیجه اش این همه معتاد است. یعنی زیر این پوسته اتفاقات دیگری دارد می افتد. من توی فیلمم خواستم یک بخشی از این ماجرا را بگویم.

*اینها که نگفتی نیست.

عطاران:اصل مطلب را نمی گویم، حواسم هست!

*اما به هر حال معلوم است که موضوعات اجتماعی وادارتان می کند که به شان فکر کنید و درباره شان قصه بسازید.

عطاران:آره، برایم جالب می شود و فکر می کنم که چرا نمی شود به شکل بهتری حرف زد.

*شکل بهتر یعنی چطور کاری؟ همین الان کلی فیلم و سریال داریم درباره ی اعتیاد …

عطاران:اینها اگر خوب بودند که تأثیر می گذاشتند.

*خب، فکر می کنید باید فیلمی بسازید که تأثیر بگذارد؟

عطاران:دوست دارم این اتفاق بیفتد.

*چطور به ایده می رسید؟

عطاران:توی دراکولا نزدیکی خون و اعتیاد به شکل سنتی و ارتباط جالبی که بین خونخواری و اعتیاد هست برایم جالب بود و زد به سرم که آن را بسازم.

*و فکر کردید که این جوری تأثیر بیشتری می گذارد …

عطاران:برایم جالب بود. به هر حال این که آدم ها را با خودشان مواجه کنی و آنها خودشان را بدون هیچ دستکاری روی پرده ببینند وحشتناک است دیگر. دیدن این که دراکولا با همه ی خونخواری اش از معتاد بودن بهتر است خیلی ها را می ترساند. خیلی هم بامزه است!

*و این ترس را دیده اید؟

عطاران:کم و بیش.

*پس تأثیرش را گذاشته …

عطاران:نمی دانم. روی بعضی ها تأثیر گذاشته و سعی کرده اند مشکل درست کنند.

*چه جور مشکلی؟

عطاران:ببین ..

*آهان، نمی شود درباره شان حرف زد! بگذریم. الان دو تا نکته مشخص شد:یکی این که موضوع اجتماعی که همه گیر می شود برایتان جالب می شود و فکر می کنید یک جوری سمت آن بروید که هم جذاب باشد و هم تأثیر گذار. خب، این روند طولانی نیست؟ یعنی هیچ وقت طرح آماده برای کار ندارید؟

عطاران:طرح که زیاد دارم.

*نوشته شده یا توی ذهن؟

عطاران:نوشته ام. اما گسترشش بستگی دارد که بخواهم آن را بسازم یا نه. اگر احساس کنم که الان دوست دارم یک کاری انجام بدهم روی آن کار می کنم.

*چه جور می فهمید که الان وقتش است یک طرح را گسترش بدهید؟

عطاران:نمی دانم … خیلی حسی است. یک چیزهایی ذهنم را درگیر می کند و به این نتیجه می رسم. هر دفعه هم یک چیز است. اما کاملا حسی است.

*برای گسترش طرح، آن را با جزئیات می نویسید یا این که نه، فکر می کنید چون قرار است آن را بسازید کافی است که فقط خط داستانی و سر و ته موضوع مشخص باشد؟

عطاران:تقریباً همه چیز توی فیلمنامه هست.

*بداهه وجود ندارد؟

عطاران:توی تمرین ها ازش کمک می گیرم. مثلا دراکولا خیلی نزدیک است به آن چیزی که نوشته ام. البته خیلی چیزها ازش حذف شده اما آن چیزی که هست به متنی که نوشته ام خیلی نزدیک است.

*مسئله ای که معمولا در مرحله ی اجرا به وجود می آید، تفاوت لحن است. فکر کنم توی کمدی ماجرا پیچیده تر هم هست. شوخی ای که نوشته می شود خیلی به لحن فیلم و لحن بازیگر بستگی دارد تا درست همان اندازه خنده دار و بامزه به نظر برسد. مثلا فیلمنامه ی سن پطرزبورگ خیلی خنده دار است اما لحن و اجرای بهروز افخمی آن را تغییر داده. شما موقع نوشتن به لحن اجرا هم فکر می کنید؟

عطاران:ببین، خیلی متفاوت است. مثلا یک وقتی می دانم سرصحنه می خواهم چه کنم و کلی می نویسم و موقع تمرین می گویم که بچه ها، این صحنه این نکته را دارد، رویش کار کنیم تا دربیاید. هم دیالوگ ها را در می آوریم و هم جزئیات. گاهی هم نه، کامل و دقیق می نویسم.

*اما توی اجرا هم به ش دقت می کنید. مثلا ردکارپت یا بزنگاه خیلی رئال بودند و دوربین خیلی قاب قشنگ و مرتب نداشت. راحت قاب تصحیح می شد و بازیگرها راحت جلوی دوربین بودند. بی ریختی آن پلان ها کاملا حساب شده بود چون قرار نبود جلب توجه کند.

عطاران:خب، توی ردکارپت می خواستم به مستند نزدیک شوم. در طول فیلم هم دو – سه پلان گرفته بودیم که خیلی قشنگ بود اما به خاطر همین قشنگی، اشتباه بود و به بقیه ی فیلم نمی خورد و ریختیمشان دور. الان کاملا یکدست به نظر می رسد.

*آن زمان دوست داشتید که بیشتر رئال کار کنید و به فضای مستند نزدیک بشوید …

عطاران:آره، اما چون خودم خیلی کار کردم و الان هم همه کار می کنند فکر کردم تغییری بدهم. دوست داشتم یک فانتزی را که در سینمای جهان وجود دارد و برایش تاریخی هم ساخته اند به ایران بیاورم و با فضای خودمان کار کنم.

*اما یک چیز در کارهایتان ثابت است:این که الان کمدی شما یک نوع کمدی وحشت است …

عطاران:یعنی فیلم ترسناک می سازم؟!

*شاید، اما منظور من فیلم هایی است که وقتی تماشاگر می بیند به آن می خندد اما یک چیزی آن زیر می لولد و اذیتش هم می کند. مثلا توی ردکارپت «توهم» بود و اینجا خود اعتیاد. جوری با موضوع مواجه می شوید که تماشاگر را می ترساند. اصلا شاید یک دلیلی که گفتید نمی شود درباره ی خیلی چیزها حرف زد همین شکل پرداختن باشد. مثلا توی بزنگاه هم این وجود داشت. آن زمان هم مسئله ی اعتیاد روی اعصاب خیلی ها بود؛ کسی نمی گفت چرا درباره ی اعتیاد کار کرده اید، می گفتند که چرا این جوری با آن مواجه شده اید و رندی و بامزگی و ترسناکی را قاطی کرده اید .

عطاران:آره، چون انتخاب موضوع این جوری بوده. وقتی شما درباره ی اعتیاد حرف می زنید دیگر مسئله فقط خنده دار نیست، ترسناک هم هست. من می توانم از کنارش بگذرم و به مواد کشیدن آدم ها بخندم؛ این جوری کار خاصی نکرده ام. اما اگر تماشاگر، خودش یا رفیقش یا خانواده اش را ببیند ترسناک می شود و ممکن است رویش اثر هم بگذارد.

*فقط دراکولا نیست. توی ردکارپت هم موضوع توهم جدی است. یک سیاهی لشگر بلند می شود و می رود کن و می خواهد فیلمنامه اش را به اسپیلبرگ بدهد تا بسازد. به نظرم همان اندازه ای که خنده دار است ترسناک هم هست.

عطاران:بله!

*پس شما درباره ی ترس فیلم می سازید!

عطاران:(می خندد)

*حالا یا ترس های خودتان یا ترس های دیگران.

عطاران:شاید به هر حال هم ترسناک است و هم درباره ی ترس. راستش همین چیزهاست که نمی توانم درباره اش حرف بزنم. خیلی چیزهاست که می توانم به زنم بگویم و با او حرف بزنم اما اینجا نمی توانم.

*بابا اینها این قدر هم شخصی نیست!

عطاران:شخصی نیست، توضیح دادنی نیست.

*چرا؟

عطاران:نمی شود … همه چیز را نمی شود گفت.

*بگذارید بحث را عوض کنیم. من فکر می کنم دارید از زندگی معمول ایرانی ها چیزهایی را بیرون می کشید که خیلی معمولی است وارد کار شما می شود و اینجا شکل دیگری پیدا می کند. اما همین ها لحن و ویژگی ای به کار شما داده که از باقی آثار متفاوتش کرده. یک جور کمدی ایرانی که از جزئیات زندگی استفاده کرده. دنبال یک جور کمدی ایرانی می گردید؟

عطاران:این که من دنبال کمدی ایرانی ام حرف گنده ای است …

*شاید!

عطاران:راستش کار خیلی سختی است. به ش فکر کرده ام که کمدی ای بسازم که مردم ایران با آن حال کنند. اما فکر نمی کنم توانسته باشم. کسانی که کار سینما می کنند دوست دارند مدل مملکت خودشان کار کنند. بعضی پیدا می کنند بعضی هم نه. بعضی مثل اصغر فرهادی مدل جهانی اش را پیدا می کنند و سراغ موضوعات انسانی می روند که برای مردم همه ی کشورها مهم است. من توی کمدی دوست داشتم خیلی ایرانیزه کار کنم. می خواستم و می خواهم ایرانی ها با آن حال کنند. نه این که فقط بخندند، به ش فکر هم بکنند. چون ایرانی ها آدم های جالبی هستند. طنز هم بینشان قوی است. الان اگر نیتت خندیدن باشد به دابسمش و جوک ها بیشتر از دراکولا می خندی. اما شاید لازم است که کمی جلوتر هم برویم. من خودم هنوز چنین چیزی را پیدا نکرده ام. یعنی به آن کمدی ایرانی که می گویی نرسیده ام. اگر پیدا کرده بودم حتما توی کارم می دیدید. دارم تلاش می کنم …

*خب چون آدم ها را با ترس ها مواجه می کنید به دردسر می افتید.

عطاران:یک جورهایی.

*یادم هست توی گفت و گوهای قبلی به خود ما هم گفته اید که بازیگری یک راه برای فرار از ترس هاست.

عطاران:آره، همیشه گفته ام. با این کار کمش می کنم.

*اما در کارگردانی با آن مواجه می شوید؟

عطاران:دقیقاً.

*خودتان از چی می ترسید؟

عطاران:بعضی می گویند من از پیر شدن و مردن می ترسم، یک عده ای هم می گویند که نه، خیلی راحت با آن مواجه می شوم. اما ترس ها چیزهای مشترکی هستند، فقط بعضی یک راه هایی پیدا می کنند که احساس بدی در آنها به وجود نیاید. این آدم ها هم من و شما نیستیم. آنها فهمیده اند که چطور زندگی کنند و نگران ترس هایشان نیستند. من خودم به اینها حسودی ام می شود.

*مثلا شما از چی می ترسید؟ از این که پیر شوید یا فیلم روشنفکری بازی کنید؟

عطاران:نه، من از فیلم روشنفکری بدم نمی آید!

*نمی ترسید فیلمی که ساخته اید شکست بخورد؟

عطاران:می دانی، من می خواهم همین رویه را ادامه بدهم. می دانم اگر بزنگاه یا ترش و شیرین بسازم می گیرد، اما همین رویه برایم جذاب تر است. هم متنوع تر است هم تجربه ی جدیدی است. من دوست دارم این فیلمم نسبت به کار قبلی ام تماشاگر بیشتری داشته باشد. مهم نیست به چی فکر می کنند، دوست دارم این فیلمم تماشاگر بیشتری داشته باشد. خوشم می آید. فکر می کنم آن چیزی که برای من مهم بود آنها را جذب کرده.