فایده عشق برای زنان از دیدگاه بزرگان

«پر از هراس و امیدم که هیچ حادثه ای/ شبیه آمدنِ عشق ناگهانی نیست» شاعرها از این دست حرف ها زیاد می زنند، مخصوصاً اگر مرد باشند. فرهنگِ رمانتیک ما می گوید عشق مثلِ صاعقه سراغ شما می آید، بنابراین وقتی پای عشق در میان باشد، کاری از دستتان ساخته نیست. این اسطوره پردازی ها دربارۀ عشق، بسیار به زنان آسیب زده است، به زنانی که وظیفۀ سنگین مراقب را بر عهده دارند و خیلی خوب می دانند که عشق و کار چقدر به هم پیوسته اند.

هر طور حساب کنیم تابستانی که گذشت، تابستان عشق نبود، بیشتر شبیه به تابستان دلهره و ترس و نفرت بود. آسان است که به رخدادهای اخیر -آشوب سیاسی، کشتار جمعی، خشونت پلیس و بالا گرفتن نژادپرستی- با فراخواندن یکدیگر به «عشق» واکنش نشان دهیم. اما در دوران های سخت در نظرگرفتن نکته ای حائز اهمیت است:آیا عشق (آنطور که ما می شناسیمش) می تواند به جای عاملی بازدارنده، نیرویی بنیادین باشد؟ آیا ایدۀ کنونی ما از عشق نیاز به بازنگری دارد؟ آیا شکل جدیدی از عشق در جنبش های اجتماعی در حال ظهور است؟ عشقی که علیه شکل محدود و ضعیف عشق که توسط سرمایه داری پرورش یافته است، عمل می کند؟ دربارۀ این موضوع و مسائل دیگر با «مویرا وایگل»، نویسندۀ کتاب رنج عشق:ابداع قرارهای عاشقانه۱ صحبت کرده ام.

 

مویرا وایگل:اگرچه نوشتن فیلسوفان دربارۀ عشقْ سنتی دیرینه و غنی است، ما در زندگی روزانه اغلب طوری رفتار و صحبت می کنیم که گویی عشق به خودی خود نمی تواند مورد تحلیل قرار گیرد. شما اظهار نظر معروف قاضی استوارت دربارۀ هرزگی را مطرح می کنید. اغلب شنیده ام که مردم وقتی دوستانشان کسی را ندارند، به آنها می گویند:وقتی زمانش برسد خودت متوجّه خواهی شد. وقتی خود من با کسی قرار می گذاشتم عادت داشتم که (اغلب به طور غم انگیزی) به این جملۀ باب دیلن فکر کنم:اگر چیزی درست نیست، اشتباه است. این قبیل توتولوژیها (این همان گویی ها) در تمام گفتگوها دربارۀ رابطه جنسی و روابط عاشقانه دیده می شود. آن ها طیف وسیعی از احساسات و تجربیاتی را تحت الشعاع قرار می دهند که همگی به عشق معروف هستند.

اما اینکه عشق چیست و چه می تواند باشد، به هیچ وجه چیزی بدیهی نیست. گاهی طوری دربارۀ عشق صحبت می کنیم که گویی شکلی از غریزه است که مستقیماً ریشه در زیست شناسی ما دارد. گوته برای اینکه بگوید پیوندهای جاذبه و محبت تا چه حد می توانند بدون مقدّمه شکل بگیرند از یک اصطلاح شیمی استفاده می کند:قرابت گزینشی۳٫ این نوع استعارات وسوسه برانگیزند، زیرا جاذبه و محبّت مطمئناً متضمن فرایندهای بدنی و بیولوژیکی هستند که ممکن است به طور واضح درک نشده یا از لحاظ عقلی فهم پذیر نباشند. بااین حال این استعاره ها ناقص هستند.

آن تعریف های توتولوژیک از عشق که در بالا به آنها اشاره کردم، «وقتی عشقی حقیقی باشد متوجه خواهی شد»، «وقتی چیزی درست نباشد، اشتباه است» و غیره، همگی به خودانگیختگی عشق اشاره دارند. به عبارت دیگر، آن ها از تصدیق اینکه عشق می تواند شامل عنصری از تلاش یا نیّت قبلی باشد، سر باز می زنند. فکر می کنم که این جدایی بین زحمت و عشق نادرست است. علاوه برآن، این تعریف ها محافظه کارانه هستند، چون در شکل بخشیدن به جهان به مثابه خلق دوبارۀ آن، هیچ عاملیت و قدرتی برای ما قائل نمی شوند.

لنارد:از منظر فمنیسم و تغییر سیاسی، فکر می کنید این طرز تلقی از عشق رمانتیک به مثابه امری لازمان چه خطرهایی دربردارد؟

وایگل:به لحاظ تاریخی، رازآلوده کردن مفهوم عشق رمانتیک، خصوصاً برای زنان زیان بار بوده است. دشوار است که مفهوم عشق رمانتیک را از وضع کاملاً بغرنجی جدا کنیم که تفکراتِ مربوط به طبیعتِ جنس مؤنث دارد. منظورم تفکراتی است که در خدمت توجیه بهره کشی و سوءاستفاده از کارِ ما عمل کرده اند -برای نمونه، اینکه ما [زنان] به طور غریزی احساساتی هستیم و فطرتاً خود را وقف می کنیم، خواه وقف عشّاقمان، خواه فرزندانمان یا همکارانمان. (چه راه حل دلچسبی، اینطور نیست؟ اینکه این گروه از انسان ها که قرن هاست بنا بر جبرِ شرایط مادی شان مجبورند لبخند بزنند و نیازهای عاطفی دیگران را برطرف سازند، «بنا به طبیعت شان» در انجام این کار ماهرند؟)

فمنیست های مارکسیست کارهای مهم زیادی انجام داده اند تا نشان دهند روابط رمانتیک و خانوادگی تا چه حد مانند روابط کاری و پرزحمت هستند. زنان حتی در نقش خانه دار یا مادر نیز سهم عظیمی در اقتصاد دارند. آن ها با مراقبت از اعضای خانواده که هرکدام به شغلی دستمزدی مشغولند، در حفظ و کمک به بازتولید نیروی کار سهیم هستند؛ آن ها با به دنیاآوردن کودکان و پرورش آنها، برای آنکه اعضای مولد جامعه باشند، به شیوه های مستقیم و مشهود تولید ناخالص داخلی را افزایش می دهند.

برای هیچکدام از این کارها پولی به ما پرداخت نشده است. خلق دوبارۀ جهان، کالایی اجتماعی را بازتولید می کند که مردم از هر جنسیتی درآن سهیم هستند. بااین حال گفتمان های عمومیِ نادری دربارۀ زن و خانواده وجود دارد که به این نکته اذعان کند که این فعالیت ها کاری بیش از برآورده ساختن یک تمایل شخصی است. این واقعیت که باردارشدن و بزرگ کردن کودک مزدی به همراه ندارد یا به آن یارانه تعلق نمی گیرد، باعث تقویت این تصور می شود که این فعالیت ها کارهایی ارزشمند نیست:آن ها از روی عشق است.

با قوانین جدیدِ ناظر بر مرخصی با حقوق برای امور خانوادگی در کالیفرنیا و نیویورک، ممکن است شاهد اولین قدم ها برای تغییر سیاست هایی باشیم که می توانند به اصلاح این ایراد کمک کنند، ایرادی که قرن ها قدمت دارد. بسیار حیاتی است که قوانینی از این دست برای والدین و پرستاران (مراقبان) خانگی از هر جنسیتی وضع شده و برای آنها مرخصی با حقوق درنظر گرفته شود؛ در غیر این صورت، در حالی که این قوانین از فشار بر روی زنان خواهد کاست، ممکن است همزمان موجب تقویت این پیش فرض شود که کارِ مراقبت کردن کارِ زن است. هنوز راه درازی در پیش داریم.

لنارد:متفکرانِ فمنیست در باب این پرسش که آیا عشق رمانتیک می تواند از ارتباط با مردسالاری و سرمایه داری رها شود یا اینکه باید به کلی کنارش گذاشت، پاسخ های متفاوتی را در ذهن پرورانده اند:بل هوکس با هدف نجات دادن و تعالیِ عشق به مثابۀ عملی شفابخش و بنیادین، به بحث دربارۀ تعریف خاصی از عشق به مثابۀ یک انتخاب و عملِ متقابل و مؤیدِ زندگی -هم به منزلۀ فعل و هم به منزلۀ اسم- می پردازد که نمی تواند با سوءاستفاده و آزار همزیستی داشته باشد. دیگران، مانند سیلویا فدریچی، مفهومِ عشق را به مثابۀ چیزی می فهمند که لاجرم محکوم و مردسالارانه است.

وایگل:من تا حد بسیار زیادی مدیون کار فمنیست های مارکسیست نظیر سیلویا فدریچی، سِلما جیمز و ماریارُزا دالا کوستا یا نانسی هولم استروم و نانسی فریزِر هستم، کسانی که نشان دادند روابط جنسی و رمانتیک تا چه اندازه به مناسبات کار مربوطند، و اینکه ایدئولوژیِ تنیده شده پیرامونِ طبیعت زنانه و نقش زن در خانوادۀ هسته ای تا چه حد در خدمت توجیه بهره کشی و سوءاستفاده از ما بوده است. جامعۀ ما کارِ مادران را گران بها می خواند، اما با آن همچون چیزی بی ارزش برخورد می کند. بدون شک تمام این قیل و قال ها دربارۀ عشقِ بی قیمت، راهی برای رمانتیک کردن بهره کشی است. اگر پول نمی تواند برای شما عشق به همراه بیاورد، دستمزدی نیز در قبال عشق پرداخت نخواهد شد.

اما در نهایت، این بینشِ بل هوکسِ فیلسوف و فعال مدنی است که مرا متقاعد کرده است. همانطور که اشاره کردید، او بر این نکته تأکید می کند که عشق یک فعل و همچنین یک اسم است؛ یعنی شکل فعالی از مراقبت که می توانیم آن را در جهانی که به دلیلِ بهره کشی و خشونت پاره پاره شده است، به خود و دیگران عرضه کنیم. به باور من، عشق زمانی که طرز تلقی ما از آن همچون فعالیتی غایتمند باشد، می تواند واقعیات را تغییر دهد.

آنجلا دیویس نیز با روشنی بسیار دربارۀ این می نویسد که عشق چگونه می تواند برای جعل حوزه های جدیدی که ضدِ فضاهای همگانی هستند به کار گرفته شود، مثلاً واحدهای خانوادگی ضدنژادپرستانه. دیویس به ویژه توصیف می کند که چگونه فمنیست های سفیدپوستِ طبقۀ متوسط به این خاطر که محیط خانه برایشان به مثابۀ محلِ سرکوب بوده است، ترجیح دادند تا امکانات خلاقانۀ آن را کم اهمیت جلوه دهند؛ او معتقد است زنان افریقایی-امریکایی که در جهان خارج دائماً با خشونت و نژادپرستی دست به گریبان بودند خانواده را به مثابۀ فضایی رهایی بخش برای خلق امکانات دیگر می دیدند.

از تعریف عشق به مثابۀ شکلی از کار که بر بازتولید اجتماعی دلالت دارد، مستقیماً امکان خلّاق بودن آن استنتاج می شود:مجبور نیستیم که جهان را به همان صورتی که اکنون هست بازتولید کنیم. از نظر من پرسش های اصلی در مورد این نیست که عشق چیست، بلکه دربارۀ این است که عشق چه می کند. یا شاید به بیان دقیق تر، ما با آن قادر به انجام چه کاری هستیم. لزومی نداردآنچه می کنیم، تولید مجددِ مردسالاریِ (سرمایه دارِ سفیدپوستِ تفوق طلبِ دگرجنسگرا) باشد. واقعاً لزومی ندارد.

لنارد:دُمینیک پتمن، نظریه پردازِ فرهنگی، چنین نوشته است:«جا دارد دراین باره به تأمل بپردازیم که آیا عشق هنوز تنها گفتمانِ دردسترس برای نجات تکینگی (فردیت) در دوران سرمایه داری متأخر است، یا اینکه اصلاً ’عشق‘ تبدیل به دامی شده است (یا شاید همیشه بوده است) که ما را به سوی اقتصاد لیبیدویی سوق می دهد؟ اقتصادی که به رنج افراد با همان بی تفاوتی ای می نگرد که صندوق بین الملی پول و بانک جهانی بر اقتصاد کلان نظارت می کنند.» نظر شما راجع به این سخن چیست؟

وایگل:«نجات تکینگی»! این تعبیر را دوست دارم. عشق احساسی است که نسبت به کسی دارید و اگر هم می توانستید آن را با هیچ چیز معاوضه نمی کردید. به نظرم لازم است تأکید کنم که تکینگیِ عشق هم مستلزم شکلی از مشارکت و جمع است، حتی اگر منظور فقط یک جور اشتراکِ ابتداییِ دونفره باشد. ما این را به خود و به یکدیگر مدیونیم، که این عشق را گرامی بداریم و اجازه ندهیم به کلی محصور و منزوی یا مصادره به مطلوب شود.

بنابراین گفتۀ پتمن را می پسندم. ما باید دربارۀ اینکه زبان عشق چگونه می تواند ما را برای مصرف و کارکردن تربیت کند، نگران و مراقب باشیم. اما نسبت به رویکردها و شیوه های برخی از متفکران مخالف با نظام سرمایه داری نظیر آلن بدیو، ژان بودریار و اسلاوی ژیژک در مواجهه با عشق و تجربۀ اروتیک جداً تردید دارم، از دید آنها عشق و تجربۀ اروتیک «دیگری» سرمایه داری یا لایۀ ظاهری آن است:آخرین پناهگاهِ اصالت در دنیایی فاسد. فکر می کنم در این نوع رمانتیسیم، اغلب نوعی زن ستیزیِ پنهان درکار است.

در فلسفۀ اروپایی، سنتی بسیار دیرین وجود دارد که با تعریف کردن از زن و قراردادن او در تقابل با دنیای مردانه، به زنان یا به بیان دقیق تر مفهوم «زن» صورتی آرمانی می بخشد. این نوع معانی بلاغی مدعی ارتقا و تعالی «ما» است. باوجوداین، در جریانِ کار، ما را از صفات انسانی تهی می کند. ما به سایۀ آنچه وجود دارد تبدیل می شویم. برای نمونه، به این فکر می کنم که نیچه چگونه از مفهوم «زنانگی ابدی» استفاده می کند، مفهومی که از رمانتیک های آلمانی پیشین وام گرفته است، و اینکه ژاک دریدا و دیگر پساساختارگرایان چگونه این سخن نیچه را که «اگر حقیقت یک زن باشد چه؟ بعدش چه؟» مورد توجّه قرار دادند و همچنین به زیگموند فروید و سنت روان کاوی فکر می کنم که زن را بر حسبِ «کمبود» تعریف می کند. کمبود و فقدان یعنی فقدان آلت مردانه.

طنز بزرگ اینجاست که با رمانتیک کردن جنس زن و امر اروتیک، متفکرانِ معترف به ضدیت با سرمایه داری، نظیر بودریار، بوردیو و ژیژک، سرانجام به تداوم و استمرار یکی از دروغ های بنیادین سرمایه داری جدید کمک کردند. این ممکن است مهم ترین اسطورۀ سرمایه داری باشد:اینکه کار زنان در به دنیاآوردن و بزرگ کردنِ کودکان کار نیست. بلکه صرفاً بخشی از طبیعت است. و طبیعت چیزی است که می توانیم آن را رایگان فرض کنیم، بدون اینکه از بابت آن احساس بدی داشته باشیم.

آن متفکران چپ که نظم کنونی جهان را فاسد می پندارند و از درک این نکته عاجز هستند که بارداری کار است و بزرگ کردن کودک هم کار است، این عاملِ کلیدی را در نظر نمی گیرند که بازتولید اجتماعی می تواند خلّاق باشد. مراقبت و مادری کردن از دید آنها صرفاً اموری منفعالانه هستند، اموری که بخشی از بیولوژی اند، یا یک «ذخیرۀ همیشگی»ِ خودجایگزین مانند جهان طبیعی. در نتیجه، از درک این عاجزند که مراقبت می تواند شرایط اجتماعی را زیر و رو کند. به همین خاطر است که در وجهِ منفیِ نقد گرفتار شده اند:چراکه آنها هیچ تصوری از این ندارند که چگونه به این دنیا می آییم و رشد می کنیم، در تخیل آنها تغییر، به مثابۀ یک مکاشفه، تنها از خارج می آید. به همین دلیل است که آنها از زن متنفرند، هرچند با کج خلقی بر خلاف آن اصرار می ورزند.

لنارد:جداکردن ایدۀ عشق رمانتیک از سرمایه داری و مردسالاری خصوصاً در فرهنگی که کار را امری اروتیک و رمانتیک می نمایاند، فوق العاده چالش برانگیز است. ما باید عاشق آنچه انجام می دهیم باشیم و شور و اشتیاق خود را در کار بیابیم. این پیامی است که سیاستمدارانِ زنی نظیر شریل سندبرگ بر آن تأکید داشته اند، و قطعاً آن نوع فمینیسمی است که به هیلاری کلینتون نسبت داده می شود، کسی که ازدواج و زندگی عاشقانۀ او نیز محل تفحصِ جدی بوده است. البته استفاده از زبان عشق دربارۀ کار پدیده ای قدیمی نیست، اما به نظر می رسد که چنین استفاده ای به جای آنکه باعثِ جداکردن عشق از نظام های سرکوبگر شود، مشخصاً باعث به هم آمیختن و گره خوردنِ مضاعف عشق با آنها شده است. نظر شما در این مورد چیست، و ضرورت و اهمیتِ این پدیدۀ «کارت را دوست داشته باش» و چهره هایی که آن را تجسم می بخشند چیست؟

وایگل:هیلاری موردِ جالبی است:او در کسانی که او را دوست دارند یا از او متنفرند، احساسات بسیار شدیدی برمی انگیزد. با قطعیت می توانیم در این هم عقیده باشیم که اعضای دستِ راستیِ زن ستیز، زندگی حرفه ای او را به خاطر اینکه یک زن است، بدنام کرده اند. اما به نظر می رسد احساسات در قبال هیلاری، در میان لیبرال ها نیز اغلب مبتنی بر هویت او بوده است تا پیشینۀ سیاسی وی.

از نظر من هیلاری مظهر نوعی فمنیسم نمایشگر۴ است. بسیاری از سیاست هایی که او در سراسر دورۀ کاری اش از آنها حمایت کرده، برای زنان زیان بار بوده است. در مقام بانوی اول، او با حمایت از اصلاح تأمین اجتماعی موجب فقر مادران و کودکان شد، از یک لایحۀ چندین موضوعیتیِ جنایی حمایت کرد که جرقۀ موج جدیدی شبیه به قوانین جیم کرو۵ را برای حبسِ دسته جمعی به وجود آورد، همچنین از اصلاحات آموزشی ای حمایت کرد که اتحادیه های معلمان را زیر سؤال برد، شغلی که عمدتاً یک شغل زنانه است. وی در مقامِ سناتورِ نیویورک و وزیر امور خارجه، مرتباً از سیاست های خارجی جنگ طلبانه حمایت کرد، سیاست هایی که به مرگ زنان و کودکان در کشورهای دیگر منجر شده است.

دولت جورج دبلیو بوش به وقیحانه ترین شکل موجود از ترکیب فمینیسم و اسلام هراسی استفاده کرد تا جنگ علیه تروریسم را مشروعیت ببخشد؛ به صحبت های عمومیِ لورا بوش و کاندولیزا رایس دربارۀ ضرورت «آزاد ساختن» زنان در افغانستان و عراق می اندیشم. اما کلینتون در لفاظی هایش همواره از زنان و کودکان برای توجیه جنگ استفاده کرده است. وی به خاطر زن بودن، هنوز در نظر بسیاری از زنان الهام بخش احساساتی نظیر همذات پنداری و عشق است. به نظر می رسد دشمنان و دوستداران او از احزاب راست و چپ هر دو درگیرِ همان نوع تفکر همانگویانه ای هستند که پیش از این راجع به آن صحبت کردیم. زمانی که چیزی درست باشد، خواهی دانست. یا وقتی چیزی درست نباشد، اشتباه است.

در مورد باقی ما، قطعاً فکر می کنم می توانیم خم شویم و نگاهی انتقادی به کلِ ایدئولوژی ای بیاندازیم که حول «آنچه دوست داری انجام بده» شکل گرفته است. وِردِ شفابخشی که سکس می خواند آنقدر کهنه شده است که بیشتر مردم می دانند چگونه با تردید به آن بنگرند. اگرچه در طی چند سال گذشته همچنان که کار و تفریح کمتر و کمتر از یکدیگر قابل تشخیص شده اند، شاهد نوعی اروتیک کردنِ کار و اوقات فراغت نیز بوده ایم.

معتقدم این زبان با تلفیق اشتیاق و شغل در حال تبدیل شدن به دستاویزی وقیحانه برای بهره کشی از کارگرانِ متزلزل است. چیزی که باعث می شود احساس کنیم اگر در قبال حقوق ناکافی نخواهیم تمام وقت کار کنیم، شخصاً شکست خورده ایم. شما نباید به خاطر متصدی بار شدن مجبور باشید راجع به «اشتیاقتان به ارائۀ خدماتِ غذا و نوشیدنی» صحبت کنید، همین طور نباید مجبور باشید برای استخدام در یک کارگاه بسته بندی و تاکردنِ لباس از «اشتیاقتان به خرده فروشی» حرف بزنید. وقتی زمان یا امکانات لازم برای خودِ عشق -یا زندگی- را نداریم نباید بیش از اندازه خود را متعهد به دوست داشتن کارمان بکنیم.