ماندگارترین و بامزه ترین نقش های کمدی در ایران

تیپ لات و کوچه بازاری یا به اصطلاح عامیانه داش مشتی (جواد کولی – آدم برفی)، تیپ های نظارتی- هدایتی مانند پلیس (سروان قربانی- مومیایی ٣) و مدیران، معلمان و ناظمان مدارس (ناظم – صبح یک روز بعد)، تیپ های متشرع – مذهبی یا حاجی بازاری ها و مقدس نمایان (حاج رضا عنایت – دنیا)، عقب مانده های ذهنی (نمکی – مسافران مهتاب)، پیرمردهای شیرین و بانمک (احمدعلی- توکیو بدون توقف)، پیرمردهای پولدار (عمو یارولی- نان و عشق و موتور هزار)، میان سال های مستاصل و درمانده (آقای کمالی – طبقه حساس)، تیپ های فان (گنجو – دزد عروسک ها)، زن پوش (مادر رضا – خوابم می آد)، شخصیت های شهرستانی و دارای لهجه (آقا سهراب – آتشکار)، شخصیت های برآمده از صنوف و مشاغل (مدیر تشریفات عزا – چند می گیری گریه کنی) یا تیپ های منطبق برشئون و طبقات اجتماعی (رضا مثقالی- مارمولک) و دیگر وجوه تیپیک مانند نقش های منفی دارای بارکمدی مثل دزد (جعفر پاچناری – پاکباخته)، معتاد و خرده فروش مواد (ژوله – خوب بد جلف) و قاچاقچی، نمونه هایی مثالی از فهرستی هستند که سینمای ایران به طور کل با تکیه بر آنها توانسته در دهه های اخیر مخاطبان را با شخصیت – نقش ها درگیر کند.در نوشتار پیش رو ٧ نقش پرفروش، متفاوت، چالش انگیز، جذاب و مهم درکارنامه بازیگران شناخته شده و محبوب را تحلیل می کنیم و در ادامه با ارزیابی و دسته بندی تیپ ها، مروری کوتاه و فهرست وار بر دیگر نقش های ماندگار سینمای کمدی خواهیم داشت.

 

 

در دل هر نقش مهمی اغلب چالشی ویژه برای بازیگران وجود دارد و فهرست مجزای زیر هم بر همین اساس از دیگر نقش های سینمای کمدی منفک شده است. به واقع در دل هر یک از نقش های زیر نوعی استیصال و درماندگی قابل درک است که می توان آن را پایه ای برای استدلال و تحلیل قرار داد.

 

فرهاد آئیش| مجید کسرای – مکس

 

فرهاد آئیش در فیلم مکس

 

فرهاد آئیش هنگام بازی در فیلم مکس برای مخاطبان ایرانی شناخته شده نبود زیرا کمی پیش از آن که در این فیلم حضور یابد وارد ایران شده بود و مخاطب تصویر ذهنی خاصی از او نداشت. به همین علت شکست در اجرای این نقش می توانست بازیگرش را برای همیشه به بایگانی بسپارد. فرهاد آئیش به همین دلیل کار سختی پیش رو داشت اما دانسته نقشی را انتخاب کرد که با وضع او سازگار به نظر می آمد. سال ها زندگی در خارج از کشور کمی لحن صحبت او به زبان مادری را تحت تأثیر قرار می داد و همین نکته کمک می کرد تا مخاطب از طریق دیالوگ هایی که مجید کسرای می گوید یا مطابق نبودن رفتارهایش با عرف ایرانی، با شخصیت اصلی فیلم مکس همراه شود.

 

فرهاد آئیش به درستی از دل تناقض های شخصیت مکس با هنجارهای عرفی و قانونی جامعه ایران توانست به مدلی از اجرا دست یابد که سادگی، صمیمیت و خاطره بازی با وطن در آن موج می زد. صحنه های موزیکال فیلم با بازی فرهاد آئیش یا حس های درستی که در مقابل هر شخصیت از آن بهره برد مجید کسرای را به الماسی خوش تراش در بازیگری سینمای کمدی پس از انقلاب تبدیل کرد.

 

عزت الله انتظامی| عباس سوپرگوشت – اجاره نشین ها

 

فیلم اجاره نشین ها بیش از آن که وامدار نقش یک خود در ایجاد موقعیت های کمدی باشد به استفاده اصولی از نقش مکمل خود برای روآمدن نقش یک در صحنه های کمدی وابسته بود.این جا زوج عباس- قندی یا انتظامی – عبدی قرار بود در عین به دوش کشیدن تقابل ها و جدل های کمدی آفرین، نقش تکمیلی برای هم داشته باشند.

 

عزت الله انتظامی در اجاره نشین ها

 

از این رو صحنه های کل کل و شاخ و شونه کشیدن عباس برای دیگر اعضای آپارتمان مسکونی نوعی کمدی موقعیت ناخواسته را به دلیل تناقض واکنش ها ایجاد می کرد و نقش انتظامی در استانداردسازی بازی در این سکانس ها به شدت ملموس بود.به واقع انتظامی با شناخت ماهیت این نقش و درک درست از این نکته که وظیفه اصلی ایجاد کمدی را برعهده ندارد تجربه ای غریب از نقش یک در کمدی های پس از انقلاب اسلامی برجای گذاشت. نقش اولی که قرار بود نه یک بدمن تمام عیار باشد و نه یک محور و نقطه ثقل در روایت فیلم.انتظامی با همین دریافت از سناریو و سهمی که عباس در ایجاد موقعیت های کمدی داشت، ترکیب و هارمونی جالبی را با اکبر عبدی ایجاد کرد و عصیان و خشم طنازانه ای را در فیلم به یادگار گذاشت.

 

علیرضا خمسه | خپیت – من زمین را دوست دارم

 

نقش های فان یا ماورایی نمونه هایی کمتر تجربه شده در سینما و تلویزیون ایران داشته اند. در میان همین نمونه های اندک نقش خپیت در فیلم من زمین را دوست دارم یک نمونه چالش برانگیز برای بازیگرش علیرضا خمسه به شمار می آید. بازیگری که به دلیل دارا بودن دانش پانتومیم، در نظر اول کار ساده ای برای ایفای این نقش داشت اما پیچیدگی های نقش خپیت هم به لحاظ حسی و هم از منظر اجرای تکنیکی کار خمسه را بسیار سخت جلوه می داد.

 

علیرضا خمسه در نقش خپیت

 نقش های تقابلی هم به دلیل هیجان و تنشی که می آفرینند و هم به لحاظ ارزش های هنری واجد امتیاز بالایی در فیلم ها هستند. نقش احمد در فیلم همسر درست از همین منظر قابل ارزیابی است؛ نقش مردی که تصور دارد هیأت مدیره شرکت داروسازی او را به عنوان مدیر برمی گزیند اما به ناگهان با انتخاب همسرش به عنوان مدیر جدید رویاهایش نقش بر آب می شود و نمی تواند همسرش را در مقام مدیر بالاسری خود در شرکت بپذیرد و از این رو روحیه مجادله و تقابل با همسرش را در پیش می گیرد.مهدی هاشمی توانست به زیبایی این تقابل و مجادله را هم در واکنش ها و هم در دیالوگ ها اجرا کند.

 

مهدی هاشمی در فیلم همسر

 

اکبر عبدی| عباس خاکپور- آدم برفی

 

اهمیت نقش عباس خاکپور در کارنامه بازیگری اکبر عبدی بر کسی پوشیده نیست. کمدین سرحال آن روزهای سینمای ایران، در سکانس آغازین فیلم چنان هویت باختگی و استیصال عباس خاکپور را نشان می دهد که مخاطب با وضع نقش درگیر و علت رفتاری اش را در دل توضیحات و رفتارهایش در می یابد.به واقع چه آن زمانی که عباس در جلد یک شخص یهودی فرو رفته و درخواست ویزایش مجدد رد می شود و با برافروختگی از این شرایط می نالد و چه در زمانی که به نزد گریمور می رود و با دیالوگ ها و برخورد فیزیکی، خشونت و عصیان نقش را برای مخاطب عریان می سازد، هنر اکبر عبدی آشکار است.

 

اکبر عبدی در فیلم آدم برفی

این که عباس خاکپور به هر دری می زند تا به آمریکا برسد و حتی برای رسیدن به این خواسته خود در جلد یک زن لوند فرو می رود نشان می دهد که اکبر عبدی برای خلق این نقش با چه چالش های مهمی روبه رو بوده است. وی از یکسو باید استیصال و درماندگی های عباس را به گونه ای نشان می داد که از قاب فیلم بیرون نزند و از سوی دیگر میل ویرانگر عباس برای مهاجرت به آمریکا را در فضایی به تصویر می کشید که در دوران زمانی ساخت فیلم واکنش های فرامتنی و تند سیاسی – ایدئولوژیک را نسبت به فیلم و پیام آن منجر نشود.اکبر عبدی با هنرنمایی تمام وظیفه خود به عنوان بازیگر نقش اول را در رعایت قواعد حسی اجرای نقش به انجام رساند و با قدرت نمایی در ایفای نقش زن پوش کلاس بالای بازیگری خود را نشان داد.

 

تحلیل ویژه نقش زن پوش| مادر رضا(اکبر عبدی- خوابم می آد)

 

بازی اکبر عبدی در فیلم خوابم می آد بسیار درخشان و جذاب است. اما چرایی این موضوع را به غیراز توانایی های عبدی در تیپ سازی باید به هوش محیطی وی در تقلیدگری و ثبت نمونه های الگو از یک شخصیت در پرده سینما جست وجو کرد. کمدین برجسته سینمای ایران متوجه فرصت طلایی اش در فیلم عطاران بوده است و این نکته را می توان از محاسبه دقیق تعداد گام و شیوه راه رفتن و پایین آمدنش از پله ها در سکانس ورودی خود به فیلم و در نقش مادر رضا به وضوح مشاهده کرد.

 

اکبر عبدی در فیلم خوابم می آد

 

لحن بیان، فرمت صدا و نیز ری اکشن های بدنی اش در موقعیت های متفاوتی که در آن قرار دارد و استفاده مناسبی که از میمیک می کند همگی در شکل گیری یک بازی ممتاز تأثیر داشته اند. نقشی که نمونه ای غریب و تجربه نشده در سینمای ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بدون در نظر گرفتن نمونه درخشان دیگر از همین بازیگر در فیلم آدم برفی است و ریسک پذیری و شهامت اکبر عبدی را نشان می دهد. در نظر آورید که نوع رابطه عبدی در دو گستره حسی با پسرش (عطاران) و شوهرش(گیتی جاه) دارای تفاوت های آشکاری است که از شناخت مناسب بازیگر از ابعاد نقش حکایت دارد.

 

پرویز پرستویی| رضا مثقالی- مارمولک

 

برخی نقش ها چالش های حسی- تکنیکی متمایزی را درون خود دارند که عیار بازیگران را مشخص می کند. نقش رضا مثقالی در فیلم مارمولک واجد همین ویژگی است.

 

دزدی که با گروهی دیگر همراه می شود و ناخواسته در یک سرقت مسلحانه شرکت می کند و دستگیر می شود. نقش با همین توضیح کوتاه به نظر سختی خاصی برای اجرا ندارد اما اتفاقات ریزی که در سناریو پیش بینی شده و نیز روندی که این نقش برای تبدیل شدن به یک الگوی مقبول اجتماعی طی می کند بیانگر شرایطی پیچیده برای بازیگری است که می خواهد آن را ایفا کند. گزینه فیلم مارمولک برای اجرای چنین نقشی پرویز پرستویی است. بازیگری که اگرچه از نیمه دهه ٧٠ و به ویژه پس از درخشش در ٢ فیلم آدم برفی و لیلی با من است شمایلی دیگر از خود نشان داد اما هنوز هم قابلیت هایی پنهان برای بروز و نمود داشت و نقش رضا مثقالی این فرصت را در اختیار او گذاشت تا قدرت بازیگری خود را به رخ کشد.

 

پرویز پرستویی در فیلم مارمولک

بازی پرستویی در فیلم مارمولک چه آنجایی که استیصال و درماندگی های رضا مثقالی در مواجهه با شرایط سخت زندان را نشان می دهد و چه آن جا که در پوشش لباس حاج آقا احمدی از بیمارستان می گریزد بسیار متقاعد کننده و جذاب است. رضا مثقالی در پوشش لباس حاج آقا احمدی و در بطن موقعیت های داستانی شکل گرفته در آن روستا از یکسو مجبور به انکار یا کمرنگ سازی خود وجودی است و از سوی دیگر در مواجهه با آدم های ساده دل به تدریج خلق و خویی متعارف تر می یابد و به سیاق دیالوگ معروف فیلم اهلی می شود تا هم به نمونه ای مهم در بازیگری کمدی در سینمای ایران بدل شود و هم بازیگرش (پرویز پرستویی) را به عنوان خالق تیپ – نقش هایی در خاطرات سینمایی ثبت کند که در زمان نمی ایستند.

 

 

با هم ٦ نقش کلیدی در تاریخ سینمای کمدی پس از انقلاب را مرور کردیم. در ادامه و برای پرهیز از اطاله کلام با دسته بندی تیپ ها و قرار دادن هر نمونه در جایگاه خود تلاش می شود تا داشته های سینمای کمدی در ایران ترسیم شود.

نقش پیرمردهای خنده دار و نمکین

 

آقای ساعتچی (حمید جبلی- دختر شیرینی فروش)
جواد جلالی (زنده یاد هادی اسلامی- خواستگاری)
میرزا نوروز(علی نصیریان– کفش های میرزا نوروز)
نیت الله(عزت الله انتظامی- روز فرشته)
عمو یارولی(اکبر عبدی- نان، عشق و موتور هزار)
دایی مریم
(زنده یاد جهانگیر صمیمی فرد- دختر ایرونی)
پدر نفس(خسرو شکیبایی– دلشکسته)
ماشاءالله(فرهاد آئیش- پوپک و مش ماشاءالله)
قربانعلی کیسومی
(مهدی هاشمی- تلفن همراه رئیس جمهور)
حاج محسن (اکبر عبدی- آشغال های دوست داشتنی)

نقش های فان

 

گنجو(اکبرعبدی- دزد عروسک ها)
ملیجک(اکبرعبدی- ناصرالدین شاه آکتور سینما)
دجین(اکبر عبدی- روز فرشته)
شاعرخیالباف
(زنده یاد حسین پناهی – سایه خیال)
نمکی (مهدی فخیم زاده – مسافران مهتاب)
میرزا آقاخان نوری
(فردوس کاویانی – جنگجوی پیروز)
یوسف (پارسا پیروزفر– میهمان مامان)
ناصرالدین شاه(اکبر عبدی- جنگجوی پیروز)
رضا(حمید جبلی- خواب سفید)
نادر سیاه دره(مهدی هاشمی- هیچ)

نقش های هدایتی- نظارتی

 

گروهبان مکوندی(اکبرعبدی- ای ایران)
سروان قربانی(پرویز پرستویی- مومیایی٣)
ناظم مدرسه (جهانبخش سلطانی – صبح روز بعد)
سرهنگ سپهری (فتحعلی اویسی – مومیایی٣)
استوار خراسانی(اکبر عبدی- پاکباخته)

نقش لات، لمپن، داش مشتی

 

جواد کولی(پرویز پرستویی- آدم برفی)
رضا فتحعلی(پرویز پرستویی- شوخی)
ناصر(حسن شکوهی- عینک دودی)

نقش های جذاب منفی

 

شکوری(جهانبخش سلطانی- مهریه بی بی)
جعفر پاچناری(علیرضا خمسه- پاکباخته)
حسن(امین حیایی– کما)
اصغر سارق
(محمد کاسبی– عزیزم من کوک نیستم)
میلاد(محسن کیایی– بارکد)
خرده فروش مواد (امیر مهدی ژوله- خوب، بد، جلف)

نقش های برآمده از صنوف

 

آقای اسدی معاملات ملکی(علیرضا خمسه – مهریه بی بی)
آقای جبلی معلم شیمی (رضا عطاران – ورود آقایان ممنوع)
شهرام شب آویز(رامبد جوان– صورتی)
پیمان (مهدی هاشمی- دو فیلم با یک بلیت)
دکتر رضا کمالی(اکبرعبدی- سفرجادویی)
دستفروش(علیرضا خمسه- جیب برها به بهشت نمی روند)
بازرس بیمه(علیرضا خمسه- ماموریت آقای شادی)
اکبر عبدی( اکبر عبدی- هنرپیشه)
آقای مجری(ایرج طهماسب– کلاه قرمزی و پسرخاله)
دکتر اشکوری(مهدی هاشمی- معجزه خنده)
داریوش جم- خسرو پذیرش(پرویز پرستویی- مرد عوضی)
کارگر آتشکار(حمید فرخ نژاد– آتشکار)
حمید افشاری(پرویز پرستویی- عزیزم من کوک نیستم)
پرویز(مهران مدیری– توکیو بدون توقف)
رحمان توانا(پرویز پرستویی- کتاب قانون)
سردار امیر ستوده(حمید فرخ نژاد- دموکراسی تو روز روشن)

نقش بازاری، متشرع یا مقدس نما

 

حاج رضا عنایت (محمدرضا شریفی نیا– دنیا)
حاج ابراهیم سرپولکی
(داریوش ارجمند– ازدواج به سبک ایرانی)

نقش میان سال های جذاب

 

آقای قندی(اکبرعبدی- اجاره نشین ها)
گل آقا(علیرضا خمسه- روز باشکوه)
نصرالله مددی(مهدی هاشمی- زرد قناری)
مرتضی الفت(علی نصیریان- پول خارجی)
اسد دادوند(ایرج طهماسب- زیر بام های شهر)
ماشاءالله ایرانمنش
(علیرضا خمسه – آپارتمان شماره ١٣)
یدالله (حسن پورشیرازی – میهمان مامان)
جوان کلاهبردار (پارسا پیروزفر- نقاب)
علی شوتی( امین حیایی – دختر ایرونی)
سینا (ایرج طهماسب – عینک دودی)
احمد مرزوقی (علی نصیریان – جایزه)
حسن(اکبر عبدی- تحفه هند)
صادق مشکینی(پرویز پرستویی- لیلی با من است)
اکبر(اکبر عبدی- مرد آفتابی)
حمید(حمید جبلی- مرد آفتابی)
فرهاد(مجید صالحی– خوابگاه دختران)
حمید ساعتچی
(ایرج طهماسب- دختر شیرینی فروش)
فرشاد( پیمان قاسمخانی- سن پترزبورگ)
کریم(محسن تنابنده– سن پترزبورگ)
کمالی(رضا عطاران- طبقه حساس)
ارژنگ صنوبر(رضا عطاران- نهنگ عنبر)