با مریم میرزاخانی ، ملکه ریاضی ، از تهران تا آمریکا

داستان زندگی و خانواده مریم میرزاخانی ؛ نابغه ی ایرانی ریاضیات

مریم میرزاخانی یکی از پر افتخارترین بانوان ایرانی در جهان است، ایشان ریاضی دان نخبه ایرانی و نخستین زن و ریاضیدان برنده جایزه فیلدز و استاد دانشگاه استنفورد جهان بود که متاسفانه در سن ۴۰ سالگی بر اثر سرطان در گذشت. گرچه مریم میرزاخانی نخبه جوان ایرانی خیلی زود این دنیا را ترک کرد اما نام او در تاریخ ریاضیات جاودانه شد و در فهرست دانشمندان بزرگ ریاضی دنیا به چشم می خورد. به مناسبت تولد مریم میرزاخانی ریاضی دان مشهور ایرانی این بخش از نمناک را به بیوگرافی و زندگینامه این بانوی پر افتخار اختصاص داده ایم.

تولد و خانواده

مریم میرزاخانی متولد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران است. پدر مریم میرزاخانی(احمد میرزاخانی) اهل طالقان استان البرزو مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد بود. او دارای سه خواهر و برادر بود. والدین مریم میرزاخانی آرزو داشتند فرزندانشان وارد عرصه های با ارزش شوند اما هیچ وقت آن ها را در مورد درس تحت فشار قرار ندادند.

تحصیلات

با اتمام تحصیلات ابتدایی مریم میرزاخانی جنگ ایران هم به پایان یافت و فضای کشور آرام شد. او با تمام شدن دوران دبستان در آزمون ورودی مدارس سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان ) شرکت نمود و وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. او در این دوران با رویا بهشتی آشنا شد و دوستی آن دو چندین سال ادامه یافت. میرزاخانی دورهٔ کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف طی کرد.

کسب مدال در المپیاد

مریم میرزاخانی به همراه رؤیا بهشتی اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند. مریم میرزاخانی در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و او اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت.

او در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ در سال ۱۹۹۴ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت و سال بعد، رتبهٔ اول طلای جهانی را در المپیاد جهانی ریاضی کانادا با نمرهٔ کامل به دست آورد.

ورود به دانشگاه هاروارد

میرزاخانی در دوره تحصیل در دانشگاه شریف برای قضیهٔ شُراثبات ساده ای یافت که در ماه نامهٔ انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد. او سپس مریم به دانشگاه هاروارد رفت و در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد دکترا گرفت.

او هنگام تحصیل در دانشگاه هاروارد زمانی که بر سر کلاس های کورتیس مک مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر می شد، سوال های زیادی می پرسید و به فارسی یادداشت برداری می کرد.

تدریس در دانشگاه

مریم میرزاخانی پس از گرفتن مدرک دکترا در دانشگاه پرینستون به عنوان استادیار به تدریس مشغول شد. او تا سال ۲۰۰۸ در پرینستون ماند و به درجهٔ استاد تمامی رسید. سپس از اول سپتامبر ۲۰۰۸ در ۳۱ سالگی به عنوان استاد تمام در دانشگاه استنفورد به کار مشغول شد.

مدال فیلدز مریم میرزاخانی

در سال ۲۰۰۵ نشریه پاپیولار ساینس آمریکا مریم میرزاخانی را به عنوان یکی از ۱۰ ذهنِ جوان جهان برگزید. در سال ۲۰۱۴ مریم میرزاخانی موفق به دریافت مدال ‘ فیلدز ‘ اتحادیه جهانی ریاضیات (IMU) شد. هر چهار سال یک بار در جریان کنگره اتحادیه جهانی ریاضیات مدالی ارزشمند و مهمترین جایزه برای ریاضیدانان در جهان یعنی مدال فیلدز به ریاضیدانان جوان (کمتر از ۴۰ سال) که کار ارزنده ای در ریاضی انجام داده باشند، اهدا می شود.

حل معمایی پیچیده در ریاضیات توسط مریم میرزاخانی

برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم های هندسی هذلولی ریاضیدانان مدت های طولانی به دنبال یافتن راه عملی بوده اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه حلی روشن در اختیار داشت. تحقیقات مریم میرزاخانی در ریاضی به شاخه های مختلفی از جمله هندسه هذلولوی، هندسه جبری، توپولوژی، سیستم های دینامیکی و نظریه احتمال مرتبط بوده و آن ها را به هم مرتبط و زمینه ساز روش های جدیدی در این شاخه ها شده، از جمله اینکه دیدگاه و اثبات بدیعی از برخی مسائل مطرح ریاضی، هم چون حدس ویتن در مورد فضای زمینه سطوح ریمانی یا شار ترستن در سیستم های دینامیکی به دست می دهند. مریم میرزاخانی و همکارانش اثبات با حدسی در حوزه فضاهای زمینه مختلط مسئله حل نشده ریاضیدانان را حل کردند.

همسر مریم میرزاخانی

در سال ۱۳۸۴ مریم میرزاخانی با یان واندراک اهل جمهوری چک ازدواج کرد. همسر او دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی بی ام است.

فرزند مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی و یان واندراک پس از ازدواج صاحب فرزند دختری شدند که او را آناهیتا نامیدند. یکی از آرزوهای خانم میرزاخانی، اعطای تابعیت ایرانی به دخترش بود. این رویا در زمان حیاتش عملی نشد اما پس از آن مجلس شورای اسلامی با هدف اجرای وصیت او، برای تسریع در اصلاح قانون تابعیت ایران وارد عمل شد و «کلیات لایحه اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» به تصویب نمایندگان رسید.

روز جهانی زن در ریاضیات

همانطور که در مطلب دیگری در نمناک درمورد این روز خواندید، از سوی اتحادیه بین المللی انجمن های ریاضی جهان روز تولد مریم میرزاخانی بیست و دوم اردیبهشت (دوازدهم مه) با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد.

مریم میرزاخانی بازمانده سانحه تصادف نخبگان ریاضی ایران

اتوبوس حامل دانشجویانِ ریاضی شرکت کننده در بیست و دومین دورهٔ مسابقات ریاضی دانشجویی که در اسفند ۱۳۷۶، از اهواز راهی تهران بود، در پی یک حادثه به دره سقوط نمود. مریم میرزاخانی یکی از بازماندگانِ این سانحه بود. متاسفانه در این حادثه شش دانشجوی ریاضی دانشگاه شریف، که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ریاضی ملی و بین المللی بودند، جان باختند.

درگذشت مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت. او در سال ۱۳۹۲ به سرطان پستان مبتلا شد و این سرطان به مغز استخوان او سرایت کرد و متاسفانه این بانوی نخبه را به کام مرگ کشاند.

نامگذاری هایی به افتخار مریم میرزاخانی

کتابخانهٔ اصلی دانشکدهٔ ریاضیات شریف به افتخار این دانشمند ایرانی به نام ایشان نامگذاری شده است.

در تیر ماه سال ۱۳۹۶ ساختمان آمفی تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان ۱ تهران به افتخار مریم میرزاخانی، دانش آموخته این مرکز به نام پروفسور مریم میرزاخانی تغییر یافت.

در بیستم مرداد ۱۳۹۵ با تصویب هیئت امنای خانهٔ ریاضیات تالار همایش ها و کنگره های اصفهان بنام این بانوی دانشمند نامگذاری شد.

استلاجیک، شرکتی فعال در زمینهٔ تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین، در ۲ فوریه ۲۰۱۸ میکرو ماهواره ای از سری گنوست (به اسپانیایی:ÑuSat) را به فضا پرتاب کرد که به افتخار مریم میرزاخانی نام گذاری شده بود.

مرکز بررسی ریز سیاره ها ، سیارک ۳۲۱۳۵۷ را به یاد میرزاخانی نامگذاری نمود.

بنیاد جایزه بریکترو در چهارم نوامبر ۲۰۱۹ جایزه جدیدی به نام جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو را ایجاد کرد که به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم خواهد شد.

به پیشنهاد دانشجویان «دانشگاه فنی برلین» در ۸ مارس و به مناسبت روز زن نام مریم میرزاخانی دانشمند ایرانی بر یکی از خیابان های این شهر گذاشته شد.