اولین اهدای خون در ایران و جهان

تاریخچه اهدای خون و روز جهانی آن

اهدای خون به این صورت است که یک فرد به دلخواه خود به مراکز انتقال خون می رود و به مقدار دلخواه، خون خود را هدیه می دهد. شاید برایتان جالب باشد که روز ۱۴ ژوئن، ۲۵ خرداد روز جهانی اهدای خون است. مناسبت این روز به دلیل سالگرد تولد پدر خون جهان، کارل لنداشتاینر کاشف گروه های خونی می باشد.

انتقال خون چیست؟

خون اصلی ترین و پیچیده ترین مایع جاری در بدن است که انتقال و اهدای آن حیاتی دوباره را به بیماران نیازمند می بخشد و در موارد خاص توسط پزشک معالج تجویز می شود اجزا خون عبارت است از:گلبول های قرمز که برای افراد کم خونی و یا خون ریزی دارند، پلاکت ها برای بیماری های خون ریزی دهنده، هنگامی که شمارش پلاکتی کاهش یافته است و پلاسما برای تأمین پروتئین های خون به کار می رود.

تاریخچه انتقال خون حیوان به انسان در جهان 

با کشف گردش خون در گذشته ، تلاش های زیادی برای انتقال خون صورت گرفت . دانشمند ابتدا انتقال خون را بر روی حیوانات آزمایش نمودند ، آنها بارها برای نجات یک حیوان بیمار، خون یک حیوان دیگر را به او منتقل کردند اما ۱۵ ژوئن سال ۱۶۶۷، هیچ کس، انتقال خون به بدن انسان را آزمایش نکرده بود. در این تاریخ پزشک فرانسوی ژان باتیسته دنیس برای اولین بار خون گوسفند را به بدن یک پسر نوجوان منتقل کرد و جان او را نجات داد و اینگونه بود که نخستین انتقال خون به انسان، در ۱۵ ژوئن سال ۱۶۶۷ انجام شد. 

این پزشک ۱۲ اونس از خون گوسفند را به بدن یک پسر ۱۵ ساله دچار خونریزی بر اثر گزیدگی زالو منتقل کرد و به این ترتیب، او را از مرگ نجات داد. او همچنین این آزمایش را بر روی کارگر دچار به کم خونی انجام داد و توانست او را نجات دهد اما سومین بیمار پزشک دنیس، یک سیاستمدار سوئدی به نام “بارن گوستاو بونده”  بود که پس از انجام دو مرحله انتقال خون درگذشت.

دنیس در زمستان سال ۱۶۶۷، خون یک گوساله را به مردی به نام آنتونیو ماوری انتقال داد اما او پس از سه بار انتقال خون درگذشت و همسر او دنیس را مسبب مرگ همسرش دانست و او را متهم کرد . گرچه دنیس از این اتهام تبرئه شد و بعد ها مشخص شد که ماوری در اثر مسمومیت با آرسنیک، از دنیا رفته است اما او پس از این اتفاق، آزمایش های پزشکی را کنار گذاشت و در سال ۱۶۷۰ آزمایشات با خون حیوانات، ممنوع اعلام شد تا اینکه زیست شناس اتریشی، کارل لندشتاینر در سال ۱۹۰۲ چهار گروه خونی را کشف نمود و آن ها را به چهار گروه A، B، AB و O تقسیم بندی کرد و باعث شد انتقال خون به روشی ایمن و مطمئن تبدیل گردد.

تاریخچه انتقال خون انسان به انسان در جهان

اولین فردی که در سال ۱۸۱۸ مقدار کمی از خون خود را هدیه به یک بیمار کرد، جیمز بلا ندل بود که یکی از اقوام نزدیک او دچار بیماری سرطان معده شده بود که او مقدار بسیار کمی از خون خود به او هدیه داد. پس از این موضوع در بیمارستان هایی همچون:ارتش، سینا، شرکت نفت و… مردم شروع به اهدا خون کردند و در قبال آن از دولت تقاضای دریافت وجه نقد می کردند.

تاریخچه انتقال خون در کشور ایران

در بیمارستانی واقع در تهران، خیابان ناصر خسرو جنب مدرسه دارالفنون در تاریخ پانزدهم بهمن ۱۳۴۱ آغاز به کار کرد. اولین بانک خون مشغول به کار شدند، با گذشت زمان آن محل را اولین مکان اهدای خون می گفتند، با افزایش بیماران و تنوع بیماری ها، نیاز به مشتقات خون نیز ضرورت پیدا کرد، به همین دلیل دانشگاه تهران با همکاری انستیتو پاستور، مرکزی برای تهیه مشتق های خون همچون آلبومین (پروتئین اصلی خون) تاسیس کرد. اولین کار پلاسما فرز نیز به همین زمان بر می گردد به تدریج تهیه فرآورده های خونی درانتقال خون بیمارستان ها صورت گرفت.

زمانی که درخواست مردم هر روز بیشتر از دیروز می شد، ایده تشکیل سازمان انتقال خون مطرح شد و در تاریخ یکم دی ماه ۱۳۵۱ نام سازمان انتقال خون به ثبت رسید و در مورخ نهم مرداد ۱۳۵۳ سازمان انتقال خون ایران به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. در محل اولیه برای جذب مردم از افراد مشهور مثل:مسئولین، هنرمندان، روحانیون، ورزشکاران، کارمندان و ارتشیان استفاده می کردند، آن زمان سازمان با ارتش همکاری بسیار نزدیکی داشت واحدهای سیار خود را به مراکز نظامی و پادگان می فرستاد تا  آن ها خون گیری کنند. در سال ۱۳۵۸ زمانی که انقلاب پیروز شده بود با تصویب هیئت وزیران دولت آن زمان، سازمان انتقال خون به وزارت بهداری و بهزیستی واگذار شد. در سال ۱۳۶۷ علم پیشرفت بسیاری کرده بود به طوری که علاوه برآزمایش های HBsAg و VDRL آزمایش غربالگری HIVAb روی خون های جمع آوری شده صورت می گرفت.

با گذشت روز ها جمعیت افزایش پیدا می کرد و مراجعین بسیاری از شهر تهران و سایر شهر ها برای اهدای خون داوطلب می شدند به همین سازمان انتقال خون تصمیم گرفت، در سایر استان های کشور مراکز انتقال خون را به تدریج راه اندازی کند و در راستای تامین خون سالم و کافی برای مراکز درمانی در سطح استان ها به فعالیت بپردازد.

هدف سازمان انتقال خون

این سازمان برای تأمین خون و فرآورده های سالم و مطمئن و رایگان برای رفع نیاز بیماران نیازمند، به خصوص مبتلایان به تالاسمی، هموفیلی و لوسمی به وجود آمد. اگر بخواهیم اهداف سازمان انتقال خون به صورت موردی بیان کنیم شامل:

• تأمین خون سالم و کافی
• همکاری با بیمارستان ها در حل مشکلات انتقال خون
• مشارکت در مراقبت از بیماران
• گسترش شبکه اهدای خون

وظیفه سازمان انتقال خون

این سازمان وظیفه جمع آوری خون از داوطلبان اهدای خون،  آماده سازی آن برای نجات بیماران و مصدومین، ایجاد پایگاه در بیمارستان ها و واحد های سیار و ثابت جهت تهیه خون، ثبت اطلاعات لازم به منظور دعوت برای اهدای خون به هنگام ضرورت و توزیع خون و فرآورده های آن به مراکز درمانی و بیمارستان ها و ….. را بر عهده دارد.

فواید اهدای خون چیست؟

فایده این کار از نظر معنوی نجات زندگی و از نظر جسمی دارای فواید بسیاری همچون:ضربان قلب، فشار خون، دمای بدن، تشخیص کم خونی و نوع گروه خونی می باشد.

شرایط اهدای خون

همان طور که متوجه شدید اهدای خون زمانی صورت می گیرد که فرد با خواست و اراده خودش برای اهدای خون آمده باشد، کارشناسان گفته اند هر فرد بالغ در سنین بین ۱۷ تا ۶۵ سال با وزن متوسط پنجاه کیلوگرم، حدود پنج و نیم تا شش لیتر خون دارد و با اهدای ۲۵۰ سی سی تا ۴۵۰ سی سی از خون خود، نه تنها سلامتی خود را به خطر نمی اندازد، بلکه ضمن کمک به سلامتی خود، نجات بخش زندگی دیگری نیز خواهند شد و هر فرد سالم می تواند در هر سال تا چهار بار با فاصله هشت هفته یا همان دو ماه خون اهدا کند زمانی که یک فرد دچار سابقه بیماری هایی مانند دیابت، خالکوبی، حجامت، آلرژی های مهم مانند آسم، تب یونجه ، بیماری های قلبی و ریوی، سابقه تماس جنسی مشکوک، سابقه بیماری کلیوی و کبدی، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه جراحی در شش ماه اخیر و سابقه صرع یا تشنج باشد، باید حتما این مشکلات خود را با پزشک درمیان بگذارد و در رابطه با داروهای مصرفی خود توضیحاتی ارائه کند.

میزان خوندهی در کشور ایران

طبق صحبت های گفته شده سازمان انتقال خون سالانه ۲ میلیون واحد خون اهدا می‎ می کنند، گفت:نسبت آن ها به کل جمعیت، ۲۷ به ۱۰۰۰ است که این رقم در خاورمیانه و شرقی مدیترانه نمونه است اما کنون حدود ۱۵۰ هزار لیتر مازاد پلاسما در ایران به کشورهای خارجی ‏صادر می شود و فاکتورهای هفت و هشت انعقادی طی این همکاری ها در خارج از کشور تولید می شوند و دوباره ‏به ایران باز ‏می گردد، خون های اهدایی ایران یکی از ‏سالم ترین خون ها در دنیا است.

مصرف کنندگان اصلی خون در کشور ایران

مصرف کننده اصلی کسانی هستند که دچار بیماری تالاسمی، بیماران دیالیزی، بیماران مبتلا به هموفیلی، کم خونی های مزمن، بیماران نیازمند به جراحی های بزرگ مانند قلب، کلیه، مغز استخوان و زنان، سوختگی های شدید، مبتلایان به بیماری های خون ریزی دهنده، نوزادانی که دچار زردی هستند و انواع سرطان، به خصوص در مرحله شیمی درمانی بیشتر صورت می گیرد.

عوارض اهدای خون

برای مدت بسیار کمی شما دچار سرگیجه، احساس ضعف، سبکی سر و تهوع ممکن است رخ دهد و معمولا زیاد طول نمی کشد.